Ojciec Święty Franciszek, w dniu 10 października 2021 roku, rozpoczął w Rzymie 16. Zgromadzenie Ogólne Synodu Biskupów, pod hasłem „Ku Kościołowi synodalnemu: komunia, uczestnictwo, misja”. Synod biskupów rozpoczął się od etapu diecezjalnego, w który zostały włączone diecezje na całym świecie.

Wstęp

Inauguracja synodu w archidiecezji gdańskiej miała miejsce w dniu 23 października 2021 roku, została ogłoszona przez arcybiskupa Tadeusza Wojdę. Koordynatorami synodu diecezjalnego zostali: ks. dr Piotr Przyborek i ks. dr Krystian Wilczyński. Synod objął środowisko osób związanych z Kościołem katolickim oraz “stojące u jego progu” - czyli ze wskazanych przez papieża Franciszka tzw. peryferii. Synod przebiegał w formie konsultacji podczas spotkań synodalnych lub w formie odpowiedzi ankietowych. Konsultacje synodalne objęły tematy dotyczące wizji Kościoła, tworzenia wspólnoty oraz oceny działalności Kościoła w obszarze posługi sakramentalnej, ewangelizacyjnej, caritas i działalności misyjnej. Odbywały się w parafiach, wspólnotach apostolskich, zgromadzeniach zakonnych i wśród osób reprezentujących indywidualne formy życia konsekrowanego oraz w środowisku osób bezdomnych, LGBT i niewierzących.

Na stronie diecezjalnej <https://www.diecezja.gda.pl/artykuly/synod/wszystkie> prezentowano dokumenty synodalne, materiały wspomagające oraz bieżące informacje na temat wydarzeń związanych z synodem.

Na poziomie konsultacji parafialnych, organizacją synodu zajęły się osoby wyznaczone przez proboszczów lub przełożonych wspólnot do kontaktu między diecezją a parafią/wspólnotą. Konsultacje na poziomie parafialnym zakończyły się 15 maja 2022 roku. Po tym czasie został powołany diecezjalny zespół synodalny, który zebrał podsumowania, tzw. syntezy, przygotowane przez zespoły synodalne.

Etapy powstawania szczegółowej syntezy diecezjalnej:

(1) Notatki ze spotkań synodalnych na poziomie parafii, wspólnot i grup konsultacyjnych.

(2) Synteza synodalna opracowana na podstawie notatek ze spotkań synodalnych na poziomie parafii i wspólnot. Zagadnienia zostały uporządkowane według 28 pytań: Co nas zachwyca w Kościele?; Z kim chętnie dzielimy się swoim doświadczeniem Boga w Kościele?; Dzięki synodowi kogo dostrzegliśmy jako towarzysza drogi?; Co gasi wiarę w Kościół?; Czego, w naszej ocenie, pragnie dzisiaj Duch Święty od Kościoła?; Co jest dzisiaj największą trudnością w Kościele?; Komu trudno jest odnaleźć się w Kościele?; Co sprawia, że ludzie odchodzą z Kościoła?; Co możemy zrobić, aby Ci, którzy odsunęli się od Kościoła do Niego powrócili?; Co cennego dla członków Kościoła wnoszą ludzie o poglądach odmiennych niż katolickie?; W jaki sposób każdy ochrzczony może głosić im Ewangelię?; Jak oceniamy w Kościele poziom szczerości w wymianie poglądów, dialogu, krytyce, itp.?; Jak oceniamy poziom i przekaz ewangelizacyjny mediów katolickich?; Jak oceniamy możliwości swobodnego wypowiadania się w Kościele?; Co wpływa na głębokie przeżywanie Mszy Świętej? oraz Jakie są trudności?; W jaki sposób umożliwić wszystkim pełniejsze przeżywanie liturgii i modlitw wspólnotowych?; Jakie cechy kapłanów cenimy, a na jakie się nie zgadzamy?; Jak oceniamy kontakt z księżmi z naszej parafii?; Jak w naszej wspólnocie wygląda zaangażowanie świeckich w posługę liturgiczną?; Co cenimy w klimacie naszej parafii? Co utrudnia nam przynależenie do tej wspólnoty?; Do czego świeccy są zaangażowani w społeczności parafii? oraz Czy są realnie współodpowiedzialni?; Jaką działalność misyjną (lokalną), kulturalną, wychowawczą prowadzi nasza parafia?; W jaki sposób możemy rozwinąć współpracę pomiędzy świeckimi a kapłanami, aby jedni i drudzy czuli się odpowiedzialni za Kościół?; Czy istnieje w naszej parafii Rada Parafialna? Jak oceniamy jej działanie?; Jaki mamy wpływ na rozeznawanie i planowanie zadań duszpasterskich?; Jakie wspólne działania między parafiami i wspólnotami dostrzegam?; W jaki sposób możemy uczyć się synodalności i współodpowiedzialności za Kościół?; Czy jest coś jeszcze czym chciałbyś się podzielić? Zespoły synodalne odpowiadały na dowolnie wybrane pytania.

Do zespołu diecezjalnego dotarły 104 syntezy (warto zauważyć, że w parafii w archidiecezji jest 201, nie licząc wspólnot).

(3) Opracowanie pierwszej wersji dokumentu stanowiącego szczegółową syntezę synodalną na podstawie syntez utworzonych na poziomie konsultacji parafialnych. Zagadnienia zostały uporządkowane według schematu: I. Diagnoza; II. Obszary wymagające naprawy (wyrażono tu oczekiwania), III. Rekomendacje i propozycje synodalne.

(4) Spotkanie presynodalne i częściowa prezentacja pierwszej wersji syntezy. Nie wszyscy Uczestnicy mogli dokładnie zapoznać się wcześniej z tym dokumentem, gdyż był publikowany na stronie diecezjalnej dopiero od dnia 12 czerwca 2022 roku (niedzielny wieczór). W dniu 14 czerwca 2022 roku (wtorek) o godz. 19, w auli św. Jana Pawła II w Oliwie, odbyło się spotkanie presynodalne. Na spotkaniu byli obecni duszpasterze i wierni zamieszkujący archidiecezję gdańską.

(5) Korekta dokumentu stanowiącego szczegółową syntezę synodalną. W efekcie powstała druga wersja dokumentu. Uwzględniono tu uwagi zgłoszone bezpośrednio na spotkaniu presynodalnym oraz po nim, drogą mailową, a także uwagi zespołu diecezjalnego, który tworzył tę syntezę. Zagadnienia zostały uporządkowane według schematu: I. Wypowiedzi synodalne - doświadczenia i poglądy; II. Wypowiedzi synodalne - oczekiwania. Faza opracowania rekomendacji została zaplanowana do refleksji posynodalnej.

(6) Ponowne konsultacje z zespołami parafialnymi, odnoszące się do nowej wersji syntezy szczegółowej. Po uwzględnieniu uwag i ponownej dyskusji w zespole diecezjalnym, przyjęto ostateczną wersję syntezy szczegółowej.

Szczegółowa synteza synodalna jest dokumentem, który odzwierciedla przemyślenia i poglądy dotyczące Kościoła, wyrażone przez osoby, które wzięły udział w dyskusjach synodalnych. Nie jest to pełna diagnoza naszego Kościoła. By uzyskać pełny obraz, należałoby przeprowadzić szczegółową analizę (ilościową), która pozwoliłaby na wyciągnięcie wniosków i rekomendowanie zmian. Nie jest to celem niniejszej syntezy.

Członkowie zespołu diecezjalnego nie biorą odpowiedzialności za treść przesłanych syntez lokalnych
i w związku z tym nie podzielają niektórych opinii i poglądów, które znajdują się w szczegółowej syntezie diecezjalnej.

Do syntezy diecezjalnej dołączono aneks:

  • Wykaz parafii i wspólnot apostolskich, które przekazały zespołowi diecezjalnemu syntezy
    z konsultacji synodalnych.

Wypowiedzi synodalne - doświadczenia i poglądy

Opis synodalności Kościoła archidiecezji gdańskiej jest sporządzony na podstawie syntez nadesłanych z parafii, wspólnot apostolskich, zgromadzeń zakonnych i grup konsultacyjnych, które wzięły udział w synodzie. Osoby biorące czynny udział w dyskusjach wskazały pozytywy i negatywy funkcjonowania we wspólnocie kościelnej oraz wypowiedziały swoje oczekiwania względem Kościoła (część II).

1. Postrzeganie Kościoła

Uczestnicy synodu wypowiedzieli się na temat tego co ich zachwyca w Kościele, podoba się, a co powoduje niezadowolenie.

  1. a) Zachwyca i podoba się w Kościele

Bóg. Wierni kochają Kościół za możliwość spotkania się w nim z Bogiem, Jezusem Chrystusem, Maryją i świętymi oraz za możliwość przyjmowania sakramentów, zwłaszcza Eucharystii oraz spowiedź. W Kościele poznają tajemnice wiary, doświadczają przebaczenia grzechów i miłości Bożej, mają możliwość duchowego rozwoju, a także otrzymują różne Boże dary i cuda.

Wspólnota. Kościół daje doświadczenie spotkania Ducha Świętego przez pośrednictwo drugiego człowieka. W Kościele zachwycają ludzie, gdyż przez nich jest możliwość poznania Boga. W Kościele doświadcza się radości z przynależności do wspólnoty, pozwalającej na głębsze relacje (nie anonimowe) oraz umożliwiającej wzajemne wsparcie w różnych potrzebach oraz w drodze do Boga. Podkreślona jest wartość wspólnoty – w perspektywie parafii lub grup apostolskich i zgromadzeń zakonnych. Zachwyca to, że we wspólnotach kościelnych można odczuć atmosferę rodzinności (braterstwo i jedność), docenione jest zwłaszcza okazywanie uwagi drugiemu człowiekowi (w tym ludziom młodym) i wzajemna modlitwa. Docenione są działania ewangelizacyjne w różnych wspólnotach i wielość wspólnot oraz współpraca między nimi.

Liturgia. Wiernych zachwyca liturgia, sakralna przestrzeń i muzyka, a także pobożność ludowa. Doceniają dbałość o czystość w świątyni i dobrą organizację uroczystości parafialnych.

Przestrzeń sakralna. Kościół jest postrzegany jako przestrzeń sacrum, która sprzyja wyciszeniu, kontemplacji. Istotne są tu wielokrotne stwierdzenia uczestników spotkań synodalnych, na temat możliwości adoracji Najświętszego Sakramentu. Część wiernych wyraża zadowolenie z tego, że Kościół daje przestrzeń wolności i duchowego rozwoju.

Kościół jako wartość. Uczestnicy spotkań synodalnych stwierdzają, że zachwyca ich ponadczasowość Kościoła, uniwersalność, powszechność, nieprzemijalność. Jest to Kościół stojący na straży wartości i wielowiekowej tradycji oraz dający poczucie pokoju, wspólnoty, braterstwa, a jednocześnie zdolny do poszukiwania nowych dróg, mierzenia się z przeciwnościami i odradzania się.

Wiele osób ceni Kościół za otwartość dla każdego (np. wiek, religijność), posługę miłosierdzia (caritas; udzielanie pomocy bez względu na światopogląd; zwłaszcza ujawniło się to w ostatnim czasie podczas wojny na Ukrainie), misyjność, dialog z innymi religiami. Doceniona została postawa zwrotu ku ubogim i bezdomnym, jest to stanie po stronie słabszych i ubogich.

Pojawiła się wypowiedź uznająca za pozytywne zjawisko fakt, że odchodzą z Kościoła osoby, które uczestniczyły w nim wyłącznie z tradycji i przyzwyczajenia, a pozostają ludzi świadomie go wybierający.

Jedna osoba powiedziała, że nic jej w Kościele już nie zachwyca i dlatego od niego odeszła.

Wierni oraz osoby z tzw. peryferii (bezdomni, środowisko LGBT) są wrażliwi na dobro Kościoła, które jest dostrzegane w świadectwie innych, zwłaszcza ludzi Kościoła, dobrych uczynkach, dzieleniu się wiarą, pokorze. Postrzegają oni Kościół jako dobro wspólne. Podkreślają wartość sakramentów oraz doświadczone miłosierdzie.

Zadowolenie zostało także wyrażone w odniesieniu do istnienia terminali płatniczych w kościołach.

  1. b) Gasi wiarę w Kościół

Problemy dotyczące duchowieństwa. Do Kościoła zrażają skandale seksualne, w tym pedofilskie, zgorszenia, w tym podwójne życie duchownych, różne grzechy – tu pojawiła się wątpliwość czy celibat jest jeszcze potrzebny. Powoduje to utratę zaufania do autorytetów kościelnych. Utratę wiary powoduje brak wiary duchownych, płytka duchowość, pycha i autorytaryzm, obżarstwo i pijaństwo (w tym alkoholizm), chciwość i zbytnia troska o sprawy materialne (w tym nadużycia), życie niezgodne z Ewangelią, obłuda.

Zniechęca do Kościoła postawa duchownych taka jak: obojętność, zaniedbanie w pracy, nauczanie pochodzące z wyuczenia a nie doświadczenia.

Negatywnie są oceniane sytuacje, w których biskupi nie bronią dobrego imienia Kościoła, przykład wybranych biskupów niemieckich. Także brak jedności stanowisk (w tym dotyczących wiary) wśród duchownych, ignorancja, brak umiejętności relacyjnych, brak wspólnotowości między księżmi.

Problemy dotyczące wiernych. Negatywne postawy wiernych - świeckich i duchownych - wpływające na osłabienie lub utratę wiary to: brak wiary w Boga u członków Kościoła; nieobecność w Kościele, bierność, zaniedbanie praktyk religijnych; lenistwo, konformizm, pustka, konsumpcjonizm; ignorancja świeckich w sprawach wiary; swawola świeckich; źle pojmowana wolność, wypaczanie sensu Dekalogu; zły przykład dawany przez rodziny chrześcijańskie; brak modlitwy i relacji z Bogiem; hipokryzja, życie nieewangeliczne, niezgodne z nauką Kościoła; brak spójności słowa z czynem, antyświadectwo świeckich; grzechy wiernego, gdyż powodują zgorszenie; materializm, wygodnictwo a zaniedbanie duchowości; brak miłości, modlitwy, wzrostu duchowego; brak pokory; agresja i nietolerancja wobec niewierzących, homofobia; umniejszanie roli kobiet.

Młodzież odpowiadająca na pytania synodalne wyznała, że w Kościele jest nudno, smutno i nieciekawie. Negatywnie też oceniła przymuszanie dzieci i młodzież do przyjmowania sakramentów.

Problemy dotyczące wiary. Z wypowiedzi synodalnych wynika, że część wiernych jest niezadowolona z tego, że Kościół jest zbyt skostniały, sklerykalizowany, obarczony nadużyciami moralnymi i materialnymi. Mankamentem Kościoła jest antyświadectwo dawane przez wiernych (osoby duchowne i świeccy) żyjących niezgodnie z wiarą.

Wśród przyczyn zaniku wiary w Kościół wskazano następujące: laicyzacja wewnątrz Kościoła; zgorszenia i przyzwolenie na grzech; bagatelizowanie, przemilczanie, tuszowanie lub nieporadność w odniesieniu do nieprawidłowości zachodzących w Kościele; modernizm, zapominanie o piekle, usprawiedliwianie grzechu; „teologia lęku” – straszenie Bogiem, zamiast pociągania Jego pięknem; brak dialogu, niechęć do współpracy ze świeckimi, moralizatorstwo – „nakazy i zakazy”; brak sacrum; brak kultu świętych; brak autorytetu u duchownych; liturgia sprawowana ze zbytnią dbałością o przepisy; niedbałość w sprawowaniu liturgii; klerykalizm, politykowanie i poprawność polityczna, postawa przypodobania się wszystkim; lekceważenie Soboru Watykańskiego II i Ewangelii; rozbudowana administracja, biurokratyzacja posługi duchowej; księża obciążeni różnymi pracami, nie mający czasu dla wiernych; zamęt w rozumieniu czym jest Kościół; konserwatyzm i brak otwartości na „nowość” lub „inność”, zamknięcie się we własnym kręgu, ale także progresizm; mała atrakcyjność; wątła współpraca między świeckimi i duchownymi; nikłe owoce Ducha Świętego; bagatelizowanie złego postępowania osób publicznych; brak szacunku dla Najświętszego Sakramentu; wykluczanie, potępianie, oskarżanie, ocenianie; złe przygotowanie do bierzmowania; nuda w Kościele, brak rozumienia co się dzieje w sakramentach, schematyzm Mszy, brak radości, ponury nastrój; brak wspólnoty i wsparcia w realizacji misji kościelnej; przymusowe sakramenty i udział w liturgii; niezrozumiałe stanowisko papieża Franciszka wobec niektórych wydarzeń społecznych; niewystarczająca dbałość o wiernych, a skupianie się na nawróceniu ludzi spoza wspólnoty; nadmierna koncentracja na doczesności i sprawach egzystencjalnych; sprowadzenie Kościoła do poziomu dostawcy usług; brak przejrzystości finansowej; brak współgrania wiary i rozumu; brak dobrego nauczania, więc ludzie słuchają objawień prywatnych; pycha, lenistwo, tchórzostwo, przynoszenie Kościołowi wstydu, nieumiejętność słuchania; konflikty z powodu formy przyjmowania Komunii św.; trudności w relacjach ekumenicznych; zaniechanie charyzmatów zakonnych; słaba formacja teologiczna i duchowa dorosłych; milczenie w sprawach ważnych; dominacja duchownych w działalności kościelnej; infrastruktura diecezjalna (np. dożywotnie probostwo); rywalizacja między wspólnotami; niedoskonała pobożność maryjna; wycofywanie się pasterzy, a ustępowanie miejsca ludowi; zaniedbanie młodzieży.

Zanik wiary w Kościół wiąże się też z negatywnym obrazem Kościoła prezentowanym w przestrzeni publicznej (mediach), a także z wykorzystywaniem Kościoła w grach politycznych i szerzącym się antyklerykalizmem.

Są też osoby, które tracą wiarę z powodu niewysłuchanych próśb, poczucia braku akceptacji i zrozumienia, osobistych bolesnych doświadczeń i zranień, za które obwiniany jest Pan Bóg.

Wśród wypowiedzi synodalnych pojawiło się też stwierdzenie, że wiary w Kościół nic nie zniszczy.

Poczucie braku akceptacji i miejsca. W Kościele trudno odnaleźć się osobom żyjącym w związkach niesakramentalnych, młodzieży, osobom z niepełnosprawnościami, z tzw. obrzeży Kościoła, wykluczonym, o innych poglądach, będącym pod silnym wpływem kultury laickiej, z ograniczoną wiedzą religijną, letnim katolikom – ludziom słabej wiary, niedbającym o wiarę, protestantom, osobom z doświadczeniem aborcji, zagubionym i wątpiącym, żyjącym niezgodnie z Dekalogiem, skrzywdzonym przez ludzi Kościoła, zgorszonym skandalami w Kościele, wychowanym poza wartościami chrześcijańskimi i z rodzin ateistycznych, będących w konflikcie moralnym i odrzucających zasady moralności chrześcijańskiej, zagubionym duchowo, kobietom (samotnym, wykształconym), mężczyznom (ponieważ Kościół jest zniewieściały), ludziom obawiającym się fanatyzmu.

2. Dialog i komunikacja wewnątrzkościelna

Wypowiedzi uczestników synodu na temat komunikacji wewnątrzkościelnej dotyczą szczerości w wymianie poglądów, dialogu, możliwości wypowiedzi krytycznych i swobodnego wypowiadania się w Kościele.

Większość wypowiedzi zawiera ocenę niską lub stwierdza brak szczerości i dialogu oraz zamknięcie. Można znaleźć stwierdzenia o braku kompetencji do zabierania głosu w Kościele. Jest też wypowiedź mówiąca o dużej tolerancji dla postulatów środowisk lewicowych (np. katolicy LGBT) przy jednoczesnym marginalizowaniu głosu środowisk konserwatywnych; natomiast są środowiska, które twierdzą, że Kościół nie jest przestrzenią gdzie istnieje realny dialog, szczerość i wymiana poglądów, a krytyka jest traktowana raczej jako atak, coś złego. Nie da się dialogować, gdy głosy przeciwne są „torpedowane”. Krytyce towarzyszy lęk przed utratą lub pogorszeniem relacji. Jest odczuwalny opór na inne zdanie lub argumenty, z obawy przed wykorzystaniem tego w złym celu. Wyczuwalny jest klerykalizm, który blokuje wiernych w komunikacji z duchowieństwem. Zdanie świeckich nie wydaje się być przyjmowane z należytą uwagą. Niektórzy kapłani nie potrafią na równi przyjmować uwag od kobiet i uwag od mężczyzn. Zła komunikacja w rodzinie, rzutuje na złe relacje członków rodziny z osobami spoza rodziny, w tym z ludźmi Kościoła. Kontakt wiernych z duszpasterzami jest słaby, zły, trudny, formalny, powierzchowny, bolesny z powodu niecierpliwości i niechęci do wysłuchania, czasem brak kontaktu, czasem wymaga poprawy.

Komunikację utrudniają obawy przed nadmiernym atakiem na Kościół, usprawiedliwianie zła, sztuczność i pretensjonalność bijące z listów komisji Episkopatu, postawy wykluczenia wobec osób z tzw. peryferii lub przejaskrawiona tolerancja, wymuszanie postaw. Inna wypowiedź stwierdza, że generalnie w Kościele, mniejszości i osoby zagrożone wykluczeniem nie są traktowane gorzej, niż inne grupy. Nie sprzyja komunikacji postawa duchownego, który uważa siebie za autorytet we wszystkich sprawach, nie tylko dotyczących wiary i moralności. Komunikację utrudnia zbytnie poddanie się duchownych „głosowi z Watykanu”. Synod dał możliwość wypowiedzieć się, ale poza nim nie ma przestrzeni do spotkań księży z wiernymi. Brak systemowych rozwiązań dotyczących dialogu w Kościele. Niektórzy  uważają, że świeccy nie powinni się wypowiadać w sprawach wiary i moralności.

W niektórych środowiskach księża z uwagą słuchali krytyki. Wierni odczuli wysoki poziom szczerości. Część wypowiedzi zaświadcza o wysokim poziomie otwartości, istnieniu konsultacji w podejmowaniu różnych inicjatyw. Szczerość i dialog da się zaobserwować w środowiskach zaangażowanych w życie Kościoła. Są one możliwe wobec osób zaufanych, blokowane jednak jeśli duszpasterze prezentującym postawę autorytarną. Szczera krytyka została uznana za dobro.

Wyrażono troskę o jakość komunikacji między duchownymi a świeckimi oraz między samymi duchownymi (w tym również hierarchami).  W Kościele potrzebne są relacje braterskie. Trzeba podejmować komunikację, aby Kościół nie był oblężoną twierdzą, zamkniętą na świat. Zdarza się, że rodzice zamykają się przed dziećmi, które odeszły od Kościoła, a tymczasem należy dbać o wzmocnienie relacji. W komunikacji należy zachować szacunek, słuchać i wysłuchać do końca, nie obrażać, zauważyć problemy innych. Ważna jest spójność wypowiedzi – a tymczasem w wypowiedziach ludzi Kościoła zauważalny jest rozdźwięk. Szczerość wiąże się z mówieniem o sprawach trudnych, powinna być połączona z miłością. Jednak, do duszpasterzy często zwracają się osoby dające upust złym emocjom, co zamyka na dialog i zniechęca do rozwijania relacji.

Pojawiły się głosy, że dialog w Kościele wymaga wystarczającej wiedzy teologicznej świeckich, gdyż krytyczne opinie pojawiają się z racji nierozumienia różnych kwestii. Ostatecznie jednak dialog zależy od duszpasterzy, ich cierpliwości, uczciwości, transparentności. Ważna jest dobra wola oraz otwarte, a nie pokątne wyrażanie swoich opinii. Ważne jest zadbanie o relacje a nie tylko o dobre opinie. Niemożność prowadzenia dialogu stawia wiernych i wspólnoty przed koniecznością omadlania tego problemu w danym środowisku. Przeszkodą do budowania dobrych relacji jest też brak odpowiedniego miejsca na rozmowę.

 

3. Kościół w relacji do osób o poglądach innych niż katolickie

Uczestnicy spotkań synodalnych wypowiedzieli się na temat tego, co cennego dla członków Kościoła mają do zaoferowania ludzie o poglądach odmiennych.

Odpowiedzi przeważnie dotyczyły sfery odniesienia do religijności. Wskazano na następujące kwestie: mobilizacja do formowania w wierze i obrony wartości; motywacja do zastanowienia nad własną wiarą i studiowania kwestii teologicznych; zachęta do dyskusji nad kwestiami wiary; pobudzenie do autorefleksji, zastanowienia nad dotychczasowym postępowaniem; dostrzeżenie własnych słabości; inne spojrzenie – obiektywizacja; utwierdzenie we własnej wierze; radość z łaski bycia członkiem Kościoła; inspiracja do modlitwy za ludzi spoza Kościoła; nauka tolerancji, pokory, wzajemnego słuchania, szacunku; rachunek sumienia; szersze spojrzenie na wiele spraw; poznanie innej perspektywy pojmowania życia i rozwiązywania problemów; pobudzanie do myślenia; spojrzenie na samych siebie z perspektywy pozakościelnej; zwrócenie uwagi na potrzebę racjonalnego patrzenia na rzeczywistość religijną; motywacja do głębszego przeżywania braterstwa; okazja do ewangelizacji; potwierdzenie, że każdy człowiek potrzebuje wiary, że przez każdego człowieka działa Bóg; wyrwanie z utartych schematów, hipokryzji; ukazanie prawdy o człowieku – różnorodności uczuć; okazja do wymiany duchowych darów.

Wyrażono zdanie, że są tacy nie-katolicy, agnostycy, których prawość, rozsądek, męstwo, ludzkie zachowanie i spójność intelektualną warto podziwiać i naśladować. Możemy „pięknie się różnić”.

Od protestantów można nauczyć się miłości do Pisma Świętego. Spotkanie osób słabo związanych z Kościołem może przyczynić się do zmiany hierarchii wartości i nauki empatii (np. po spotkaniu osób autystycznych, z niepełnosprawnością, starszych, słabych).

Oprócz kwestii związanych z religijnością i etosem, wskazano także na wartość dorobku kulturalnego (np. muzyka gospelowa).

Część odpowiedzi zanegowała możliwość przyjęcia czegoś cennego od ludzi o poglądach odmiennych od katolickiego. Nic, jeśli chodzi o kwestie moralne. Pozakatolickie wpływy mogą być zagrożeniem dla osób o słabej wierze. Zaburzają spojrzenie na Kościół. Prezentują poglądy irracjonalne, chaotyczne, wrogie. Wzbudzają współczucie, gdyż nasza wiara i nasze (tj. osób wypowiadających się) poglądy oparte są na wielkiej miłości Boga do nas a im tego brakuje. Kościół katolicki posiada pełnię wiary.

Wyrażono też trudność w wypowiedzi na temat wartości oferowanych przez osoby o odmiennych poglądach, gdyż katolik może działać na szkodę Kościoła.

Trudnością dla współczesnego Kościoła jest też napięcie powodowane społeczną kwestią aborcji i eutanazji.

 

4. Postrzeganie osób duchownych

Według wypowiedzi synodalnych, ogólnie w Kościele ceniona jest obecność kapłanów, których wielu odbiera jako dobrych pasterzy i ojców duchowych. Kilka wypowiedzi wskazało na przykład papieża Franciszka.

Cechy cenione w kapłanach: głęboka wiara, bliskość Boga, umiłowanie Eucharystii, otwartość na Ducha Świętego i na wiernych, życie w relacji z Chrystusem, życie zgodne z Ewangelią, postawa sługi Bożego, rozmodlenie, chętne dzielenie się własnym doświadczeniem wiary, znajomość Pisma św. i teologii, pobożność, doświadczenie w rozwoju duchowym, dyspozycyjność, wrażliwość, dobroć, pogoda ducha, pozytywne nastawienie, wyrozumiałość, życzliwość, empatia, cierpliwość, ofiarność, skromność, zaangażowanie, dialogiczność, komunikatywność, umiejętność słuchania, uczciwość, szczerość, skromność, sprawiedliwość, prawdomówność, pracowitość, pokój, odwaga, asertywność, stanowczość, niezłomność, prostota, kultura osobista, kultura intelektualna, umiejętność pracy z dziećmi i młodzieżą, rzetelność, postawa ojcowska, gorliwość, troskliwość (o świątynię), gorliwa posługa w konfesjonale, zdolności organizacyjne.

Cechy nieakceptowane w kapłanach: egocentryzm, ignorancja, nieuczciwość, lenistwo duchowe, obojętność na wartości religijne, lekceważąca postawa wobec wiernych, arogancja, wyniosłość, buta, pouczanie, ignorancja, dwulicowość, hipokryzja, krytykanctwo, dyletanctwo, pesymizm, frustracja, pobłażliwość, fałszywa dewocja, rozwiązłość, pijaństwo, brak zaangażowania, nadużywanie władzy, protekcjonizm (zwłaszcza w odniesieniu do osób niezamożnych i sióstr zakonnych), życie niezgodne z Ewangelią, w zakłamaniu, jakby Bóg nie istniał, a także traktowanie powołania jako zawodu, traktowanie parafii jak własnego folwarku, autorytaryzm, przekonanie o własnej nieomylności, politykowanie, grzeszność, przywiązanie do dóbr materialnych, zepsucie moralne, niedbałość o liturgię, tchórzostwo, klerykalizm, karierowiczostwo, koniunkturalizm, chciwość, próżność, uleganie manipulacjom, unikanie relacji, gadulstwo, brak wyczucia sytuacji, niska kultura osobista, uprawianie biznesu. Drażniący jest niedobór wiedzy, brak formacji kapłańskiej, a także niechęć do synodu.

 

5. Doświadczenie Boga w Kościele

Uczestnicy spotkań synodalnych podzielili się swoim doświadczeniem wiary w Kościele oraz trudnościami z jakimi się spotkali.

Relacja Bogiem. Wierni mają pragnienie pogłębiania relacji z Bogiem. Odczuwają Jego bliskość, zwłaszcza w Eucharystii, ale także w relacjach rodzinnych i wspólnotowych. Wsłuchują się w natchnienie Ducha Świętego, aby zrozumieć na czym ma polegać odnowa Kościoła.

Relacja z drugim człowiekiem. Dzielenie się doświadczeniem Boga obejmuje świadczenie o tym kim Bóg jest w życiu człowieka i jak przemienia życie, jak każdego dnia i w każdym miejscu żyje się Jego obecnością. Odbywa się na bazie relacji społecznych poprzez obronę wartości chrześcijańskich, gdy jest to konieczne. Dzielenie się doświadczeniem Boga ma wartość ewangelizacyjną. W dzieleniu się doświadczeniem wiary można pomóc zrozumieć Eucharystię. Dzieląc się wiarą, można ofiarować siebie.

Słuchacze świadectwa. Osoby, z którymi najchętniej uczestnicy synodu dzielą się doświadczeniem Boga w Kościele to: rodzina, przyjaciele, członkowie wspólnot, osoby podobnie myślące, do których ma się zaufanie, duchowni, osoby wierzące, ludzie z otoczenia (sąsiedzi, współpracownicy, koledzy/koleżanki, podopieczni), osoby chętne do rozmowy, o innych poglądach oraz te, wobec których odczuwa się posłannictwo Boże, a nawet wszyscy ludzie. Wskazano też na osoby, z którymi dzielenie się doświadczeniem Boga jest okazjonalne: obcy, współpracownicy, znajomi.

Drogi dzielenia się doświadczeniem Boga. Dzielenie się doświadczeniem Boga wymaga małych grup. Skuteczna jest praktyka komunikacji poprzez internetową transmisję nabożeństw i wydarzeń religijnych. Zauważono, że o doświadczeniu Boga umieją mówić osoby zaangażowane w grupach/wspólnotach apostolskich. We wspólnotach ma miejsce wzajemna formacja do odważnego dzielenia się Ewangelią z każdym człowiekiem. Stwierdzono, że doświadczenie Boga powoduje chęć pomagania innym.

Brak dzielenia się doświadczeniem Boga. Z niektórych wypowiedzi uczestników synodu wynika, że o doświadczeniu wiary mało się rozmawia. Powodem jest brak umiejętności. Czasem jest to przekonywanie innych na siłę zamiast świadectwa. Więcej rozmawia się o Kościele jako instytucji niż o doświadczeniu wiary. Temat dzielenia się doświadczeniem Boga między duchowieństwem a świeckimi „umarł”  z powodu pogłębiającej się dychotomii.

Trudności w dzieleniu się doświadczeniem Boga. Trudna jest ewangelizacja uliczna. Trudno jest nawiązywać relacje z osobami spoza własnej wspólnoty. Nie ma duszpasterstwa, w którym można dzielić się doświadczeniem Boga w powiązaniu z orientacją seksualną; można jedynie liczyć na wsparcie nielicznych duchownych, Siostry Sługi Ewangelii, Kongres Katoliczek i Katolików, Wiara i Tęcza. W wypowiedziach uczestników synodu pojawiło się wyznanie mówiące o satysfakcji z krytykowania katolików i naśmiewania się z nich, w gronie osób zrażonych do Kościoła.

 

6. Liturgia i życie sakramentalne wiernych       

Jedną z kwestii dyskutowanych przez uczestników synodu była liturgia i życie sakramentalne. Co wpływa na głębokie przeżywanie Mszy św., jakie są trudności, jak poprawić jakość uczestnictwa w liturgii i modlitwach wspólnotowych. Odpowiedzi kreślą szerokie spektrum zagadnień.

Dobre przeżycie liturgii wiąże się z otwarciem na Ducha Świętego i osobistym przylgnięciem do Boga. Trzeba mieć świadomość, że Msza św. to jest misterium spotkania z Bogiem oraz uobecnieniem ofiary krzyżowej Pana Jezusa - wierni o tym też mówią. Na głębokie przeżywanie Mszy św. wpływa indywidualny poziom wiary i oczekiwania. W skupieniu pomaga wzbudzenie intencji modlitewnej.

Osobista postawa wiernych. Dobremu przeżyciu Mszy św. towarzyszy odpowiednie przygotowanie, które odbywa się w lectio Divina, w nabożeństwach paraliturgicznych (np. Droga Krzyżowa), oraz adoracji, osobistej modlitwie, samodzielnym, wcześniejszym przygotowaniu się do uczestnictwa w liturgii oraz stan łaski uświęcającej.

Wiedza religijna. Według wypowiedzi osób uczestniczących w spotkaniach synodalnych, wierni odczuwają brak wiedzy na temat Eucharystii, symboliki liturgicznej, znaczenia gestów. Dlatego dobrze są przyjmowane katechezy dla dorosłych, podejmujące tematykę Mszy św. oraz krótkie wyjaśnienia i komentarze.

Przygotowanie liturgii. Dobre przeżycie Mszy św. wymaga starannego przygotowania liturgii (cisza, muzyka, śpiew, przestrzeń sakralna – z wystrojem wnętrza). Wpływa na nie osoba kapłana – wierni wyczuwają kiedy modlitwa kapłana jest autentyczna, a kiedy są to tylko pozory. Celebrans i lektorzy powinni mówić wyraźnie, nie spiesząc się. Do czytań mszalnych powinno być dołączone słowo wyjaśnienia. Według uczestników spotkań synodalnych, oprawa muzyczna jest bardzo ważnym elementem wpływającym na jakość przeżywania Mszy św. Wysoki poziom muzyczny sprzyja dobremu przeżywaniu liturgii. Pojawiły się głosy, że muzyka i śpiew nie może być smutny, stare niezrozumiałe pieśni nie sprzyjają dobremu przeżywaniu liturgii. Sugerowano odświeżenie śpiewników. Nie są też dobrze przyjęte „nowinki”, źle oddziałują nakazy i zakazy związane z pandemią.

Ważne jest też, żeby w świątyni była odpowiednia temperatura powietrza – nie może być zimno, pomieszczenie powinno być przewietrzone, czyste, nagłośnienie sprawne. Przeżycie Mszy św. utrudnia rozproszenie wewnętrzne powodowane myśleniem o sprawach osobistych.

Negatywnie jest oceniona sytuacja, gdy w liturgii rzeczy dobre są wypierane przez tandetne. Pośpiech jest rzeczą złą w czasie liturgii. Przeszkadza też lekceważenie przepisów liturgicznych, ale także ich rubrykalne przestrzeganie z osłabieniem elementu duchowości. Nie jest właściwe używanie podczas Mszy św. śpiewów nieliturgicznych.

Ryt liturgiczny. Wśród osób wypowiadających się na temat liturgii są osoby, które uczestniczą lub pragną uczestniczyć w liturgii sprawowanej według ksiąg sprzed reformy dokonanej po Soborze Watykańskim II (tzw. Msza trydencka). Część uczestników spotkań synodalnych zaświadczyła o tym, że starszy ryt sprzyja dobremu przeżyciu Mszy św. Niektórzy z nich wskazywali na problemy jakie nastręcza im uczestnictwo w nowszym rycie mszalnym (m.in. więcej rozproszeń, ustawienie celebransa tyłem do tabernakulum). W liturgii docenione jest też bogactwo znaków i symboli, śpiewy gregoriańskie, liturgia dominikańska.

Ważna dla części wiernych jest postawa klęcząca w czasie przyjmowania Komunii św., przyjmowanie jej do ust oraz spożywanie jej pod dwiema postaciami. Pojawiły się wypowiedzi negatywnie oceniające narzucanie wiernym sposobu przyjmowania Komunii św.

Homilia. Ważna jest dobrze przygotowana homilia, także na Mszy św. w dni powszednie. Powinna być mówiona, a nie czytana. Kłopotliwa jest sytuacja, gdy zamiast homilii jest czytany list biskupów pisany czasem językiem oderwanym od życia wiernych. W homilii powinno być odniesienie do życia, ale bez moralizatorstwa. Negatywny wpływ mają słabe homilie. Nie sprzyja dobremu przeżyciu liturgii niski poziom kazań, niejasna treść, wielokrotne powtarzanie tego samego, polityka, mówienie źle o ludziach spoza Kościoła, niedostosowanie treści i formy do słuchaczy.

Atmosfera. Zwrócono uwagę na atmosferę wspólnotowości. Dobrze jest widziane zaangażowanie świeckich w liturgię. Osoby niezainteresowane Mszą św. rozpraszają. Skrępowanie części wiernych powoduje także hałaśliwość dzieci lub osób z niektórymi rodzajami niepełnosprawności oraz konieczność sprawowania nad nimi opieki. Rozprasza także niewłaściwa garderoba uczestników liturgii. Misterium jest zakłócone, gdy ludzie nie okazują szacunku dla Najświętszego Sakramentu, spóźniają się, nie są skupieni.

 

7. Formacja religijna wiernych

Wyraźną część wypowiedzi synodalnych zajmuje temat dotyczący katechezy i formacji religijnej.

Duchowość. Według uczestników synodu, formacja religijna wiernych skupia się na uczeniu się pokory i miłosierdzia w celu rozwijania w dobru, aż do świętości. Doceniona jest różnorodność dróg naśladowania Chrystusa i rozwoju duchowego.

Nauczanie prawd wiary. Cała formacja (kazania, rekolekcje, katecheza), którą prowadzi Kościół są uznane przez uczestników spotkań synodalnych za element „zachwycający” w Kościele. Ta posługa koncentruje się na prowadzeniu do Boga, pokazywaniu wiary i wartości, moralnych, uczeniu Dekalogu, nauczaniu zgodnym z Tradycją. Wierni wypowiadający się w ramach synodu twierdzą, że Kościół prowadzi ich w życiu doczesnym w wierze, do Zmartwychwstania i życia w wieczności, daje duchowe bezpieczeństwo – pokój i wolność oraz tworzy fundament, stabilizację ukierunkowując w życiu i wprowadzając w niego ład.

Według wypowiedzi synodalnych od katechezy oczekuje się wysokich standardów, które dotyczą jakości przekazu, treści, komunikatywności w odbiorze przez dzieci i młodzież. Część wypowiedzi zawierała krytykę katechizacji szkolnej jako nieadekwatnej do aktualnych potrzeb. W katechezie przygotowującej do bierzmowania oczekuje się, by akcent kładziono bardziej na duchowość niż wiedzę.

Formacja. W wypowiedziach synodalnych są uwagi dotyczące formacji: a) kapłańskiej, ukierunkowanej na troskę o liturgię, z wykorzystaniem rzetelnej i aktualnej wiedzy naukowej do formacji duchowieństwa i  świeckich. b) ogólnokościelnej, ukierunkowane na pielęgnowanie cnoty męstwa, pobożności sakramentalnej, nawrócenie i modlitwę, wyjaśnianie zasad kultury zachowania i ubioru podczas liturgii, a także stała formacja członków określonych ruchów i grup religijnych (np. Żywego Różańca).

 

8. Media katolickie

Wśród pytań synodalnych jedno było poświęcone mediom katolickim. Ogólna ocena wystawiona przez uczestników spotkań synodalnych jest równo podzielona między: bardzo dobrze, dobrze/pozytywnie/wysoko a zadowalająco/średnio/słabo. Stwierdzono, że poziom podwyższa się z roku na rok.

Zauważono, że wierni wybór różnych rodzajów mediów katolickich i programów – od skrajności katolickiej reprezentowanej przez Radio Maryja do drugiej skrajności „ryzykownie-katolickiej” reprezentowanej przez Tygodnik Powszechny. Jest duża różnorodność i dostępność. Wśród wymienionych tytułów znajdują się: Gość Niedzielny Mały Gość, Radio Maryja, TV Trwam, Niedziela, W drodze, Radio Plus, Katecheza 2.0, Galilea, Aktualności Radia Watykańskiego, Nasz Dziennik, niedzielna transmisja Mszy św. Część osób biorących udział w dyskusji synodalnej zadeklarowała niechęć do Radia Maryja i TV Trwam.

Zwrócono uwagę na wartość mediów internetowych. Chętnie są oglądane programy na kanałach YouTube (np. o. Szustaka), za wartościowy uznano EWTN. Facebook uważany jest za przestarzały. Do mediów społecznościowych są zastrzeżenia dotyczące jakości. Prowadzone są strony internetowe parafii i wspólnot apostolskich, czasem z towarzyszącym czasopismem (pn. Perła wydawana przez Ruch Rodzin Nazaretańskich).

W części wypowiedzi stwierdzono, że programy są ciekawe, przekaz dostosowany do różnych odbiorców, w części, że przeznaczony dla odbiorcy w wieku średnim i starszym. Jest bogata oferta: modlitwy, Ewangelia (zróżnicowana ocena, jeśli chodzi o jakość merytoryczną). Gazetki parafialne są przez jednych ocenione jako słabe, a przez innych jako dobre.

Oceniono, że w mediach skrajnie katolickich brakuje obiektywizmu. Niewiele mówi się o dobru pochodzącym od chrześcijan, a wiele o problemach. Głosy katolików są uciszane, mało miejsca dla świeckich. Przekaz skoncentrowany na doczesności. Zbyt dużo swobody w wypowiedziach. Źle jest, gdy programy są przeplatane reklamami o niewłaściwej treści. Programy o tematyce dotyczącej LGBT nie mają szans na zakwalifikowanie ich jako katolickich. Jest za dużo świeckości i upolitycznienia oraz wątpliwa zgodność z nauczaniem Kościoła. Przekaz jest tendencyjny, jednostronny, nudny, przestarzały, nie odpowiada na aktualne potrzeby ludzi w różnym wieku. Czasem media odciągają od Boga generując celebryckie postawy duchownych, głoszących własne poglądy, czasem jest używany język wykluczenia. Media parafialne są na niskim poziomie. Pozytywną ocenę media katolickie otrzymały w odniesieniu do programów prezentujących pozytywne przykłady, udzielające wsparcia w modlitwie indywidualnej i umożliwiające pośrednie uczestnictwo w liturgii i nabożeństwach. Za mało jest katolików w mediach internetowych. Przekaz często niespójny. Drażni język wykluczenia w mediach skrajnie katolickich.

Media katolickie są niszowe w porównaniu do innych, komercyjnych, mało znane. Kościół ich nie promuje.

 

9. Udział świeckich w działalności Kościoła

Według wypowiedzi synodalnych świeccy czują się odpowiedzialni za Kościół i chcą angażować się w działalność Kościoła zgodnie ze swoimi kompetencjami i powołaniem. Wierni świeccy – dzieci, młodzież i dorośli – uczestniczą w Liturgicznej Służbie Ołtarza. Organizują śpiew podczas liturgii, prowadzą modlitwy wspólnotowe, wspomagają księdza w zbieraniu tacy, dbają o wystrój świąteczny kościoła oraz organizację świąt. Biorą także udział w działalności wspólnot apostolskich w parafii i poza nią.

Za wartościowe jest tu uznane zaangażowanie świeckich w troskę o Kościół, ich świadectwo wiary i nawrócenia.

Współpraca wiernych świeckich z duchownymi odbywa się między innymi w ramach Rad Parafialnych. Jednak istnieją głosy wspominające o małej aktywności lub braku Rady Parafialnej (patrz pkt 12. Działalność parafii).

Kolejnym obszarem współpracy są wspólnoty i grupy apostolskie, a także Caritas, poradnia małżeńska, oraz organizowanie pielgrzymek, kursów i szkoleń.

Za ważny element budowania relacji są uznane akcje integracyjne, np. agapa, akcje charytatywne, wspólnoty modlitewne, organizowanie nabożeństw, czuwań i adoracji oraz liturgii dla grup specjalnych (np. osób niepełnosprawnych).

 

10. Trudności Kościoła

Według wypowiedzi synodalnych trudnością w Kościele jest słaba i chwiejna wiara oraz niski poziom wiedzy religijnej – zwłaszcza w zakresie dotyczącym Eucharystii. Pomniejszające się grono duszpasterzy powoduje osłabienie stałego dostępu do nauki Kościoła. Z tym wiąże się przywiązanie do stereotypów, które sprzyjają skostnieniu i konserwatyzmowi, a przez to zniechęcają do pozostania w Kościele.

Problemem jest brak więzi wspólnotowych w relacjach między duchownymi a wiernymi, a to tworzy dystans i pogłębia podziały między osobami i między parafiami lub wspólnotami. W ten sposób Kościół staje się bardziej instytucją niż wspólnotą, a duszpasterstwo słabnie w wymiarze oddziaływania apostolskiego i ewangelizacyjnego w odniesieniu do wierzących oraz niewierzących.

Według wypowiedzi w syntezach parafialnych, trudnością w Kościele jest też zaangażowanie duchownych w wielu różnych pracach, zmniejszająca się liczby kapłanów oraz skostnienie sposobu kształcenia księży. Ten problem uwidacznia się w rytualizmie, marazmie duchownych, pobłażliwości, niedostosowaniu nauczania do potrzeb duchowych wiernych. Problem sprawiają też przypadki nieposłuszeństwa duchownych względem biskupów i papieża.

Trudnością w Kościele jest bierność świeckich, wyrażająca się w postawie oczekiwania, że wszystko w Kościele zrobi ksiądz. Zmęczenie pracą zawodową skutkuje ograniczeniem się do biernego udziału w życiu Kościoła. Zauważalny jest indywidualizm, polegający na ograniczaniu się do osobistej satysfakcji z liturgii, bez własnej ofiary na rzecz wspólnoty liturgicznej i parafialnej. Jest rozdźwięk między deklaracją wiary a praktyką życia codziennego, powiązany z brakiem troski o własny rozwój duchowy i religijny. W efekcie słabną więzi rodzinne, a to prowadzi do braku fundamentów religijnych w wychowaniu dzieci i zaniku wiary. Nieumiejętność rozwijania własnej religijności, letniość w wierze, relatywizm moralny prowadzą do tego, że Eucharystia – jako centrum życia duchowego – zostaje odsunięta na margines życia osobistego, co w rezultacie prowadzi do zubożenia duchowego.

Trudnością dla Kościoła jest laicyzacja, społeczeństwo sprzyjające postawom przeciwnym moralnemu nauczaniu Kościoła, zwłaszcza wspierające aborcję, eutanazję, konsumpcjonizm, modernizm, liberalizm, relatywizm, poprawność polityczną. Sytuacja społeczna sprzyja relatywizacji wartości (w tym religijnych), a to prowadzi do różnych kryzysów, w tym małżeństwa i kapłaństwa. Utrzymanie wysokiej jakości religijnej i moralnej jest trudne, gdy wierni na co dzień stykają się z postawami ateistycznymi i antychrześcijańskimi.

Trudnością Kościoła jest przyciągnięcie tych, którzy oddalili się od Kościoła. Kościół „przegrywa” z internetem i propozycjami pochodzącymi od innych podmiotów społecznych. W opinii uczestników spotkań synodalnych trudnością jest odchodzenie młodzieży, co może być spowodowane brakiem atrakcyjności oferty ewangelizacyjnej, a także w sytuacji, gdy jest niski poziom katechezy szkolnej, gdyż to prowadzi do rezygnacji przez młodzież z lekcji religii. Nie ma też odpowiedniej katechezy dla dorosłych, której potrzebują osoby pragnące świadomie przeżywać swoją wiarę oraz rodzice będący pierwszymi nauczycielami wiary.

Trudnością jest też niedopasowanie języka liturgii do mentalności współczesnych jej uczestników, zwłaszcza młodych, którzy się nudzą. Przekaz wiary odbywa się w oparciu o słowo bez użycia obrazu, jako skutecznego nośnika informacji. Problem pojawia się też w związku z niewykorzystaniem w duszpasterstwie osiągnięć dyscyplin naukowych z dziedziny humanistyki i nauk społecznych.

Skandale w Kościele, powodujące zgorszenia i brak transparentności związanej z ponoszeniem kary za przestępstwa i popełnione zło, osłabiają autorytet nauczania kościelnego.

Trudnością dla Kościoła są ruchy pseudokatolickie, a także wewnętrzna konkurencja wspólnot, powodująca konflikty.

Pandemia Covid-19 spowodowała zaburzenia w działalności Kościoła.

 

11. Powody odchodzenia od Kościoła

Odchodzenie z Kościoła wiąże się z szeroko pojętym kryzysem, który dotyka wielu płaszczyzn życia religijnego wspólnego i osobistego.

Kwestia przyczyn odejścia z Kościoła została dostrzeżona przez uczestników synodu w następujących obszarach:

- Przyczyną odejścia z Kościoła jest to, że nic się w nim nie podobało.

- Odejście z Kościoła wynika z braku wiary, lenistwa duchowego, wybierania łatwizny, poprzestania na fałszywym obrazie Boga i Kościoła, a także z poczucia samowystarczalności. Kościół jawi się jako nudny, przyciąga atrakcyjność wspólnot niekatolickich.

- Osoby i społeczności, którym najtrudniej odnaleźć się w Kościele, to żyjące w związkach niesakramentalnych, skrzywdzone oraz identyfikujące się jako LGBT, a także ludzie wierzący, ale pragnący nieszablonowego uczestnictwa w życiu Kościoła.

- Odejście z Kościoła młodych ludzi wynika nierozumienia Kościoła, młodzież nie odnajduje się w liturgii. W rodzinach nie znajduje wsparcia w zakresie wprowadzenia do życia eklezjalnego. Młodzi potrzebują najpierw ewangelizacji, a potem katechizacji.

- Odejście z Kościoła jest też powodowane dyskomfortem dystansu między duchownymi a świeckimi. Przyczynia się do niego także komercjalizacja usług kościelnych.

- Odejście z Kościoła jest powodowane doświadczeniem krzywdy i zgorszenia, wynikiem z zetknięcia się z antyświadectwem życia chrześcijańskiego, agresywnym osądzaniem, radykalizmem, niedostosowaniem praktyki religijnej do możliwości ludzkich, brakiem empatii i zrozumienia.

- Odejście z Kościoła powodowane jest brakiem wiarygodnego świadectwa wiary ludzi Kościoła, uleganiem wpływom antykościelnym, materializmem i konsumpcjonizmem, upolitycznieniem. Powodują go grzechy własne i cudze.   

- Wśród uczestników spotkań synodalnych wybrzmiał także głos osób, które czują się w Kościele nieakceptowane z powodu poglądów tradycjonalistycznych. Nieakceptowani się też czują ludzie z powodów liberalnych. Mają trudność także osoby uwikłane w różne formy religijności pozachrześcijańskiej oraz indywidualistycznie pojmujące swoją moralność. Zniechęca niedbale sprawowana liturgia, niespełnione oczekiwania i brak znaków mocy Ducha Świętego.

 

12. Działalność parafii

Pytania synodalne pokierowały dyskusje na kwestie dotyczące funkcjonowania w parafii oraz komunikacji między duchownymi a świeckimi.

Modlitwa w formowaniu etosu chrześcijańskiego. Uczestnicy spotkań synodalnych twierdzą, że modlitwa znajduje się u podstaw aktywności parafialnej. Słowo Boże i Eucharystia są fundamentem, na którym się buduje Kościół. Momentem zjednoczenia i nauki bycia razem na tej samej drodze powinna być w pierwszej kolejności właśnie Eucharystia, a poza nią także adoracja Najświętszego Sakramentu, wspólne rozważanie Słowa Bożego i modlitwa. Podkreślona jest wspólnota modlitwy, zwłaszcza modlitwa w sytuacjach trudnych, połączona z udzielaniem różnorodnej pomocy. Zwrócono uwagę na wartość modlitwy o Ducha Miłości i otwartości na cały Kościół oraz konieczność praktykowania modlitwy w rodzinie.

Komunikacja z duszpasterzami. Uczestnicy synodu wypowiedzieli się na temat jakości komunikacji z duszpasterzami oraz swoich odczuć dotyczących poziomu szczerości w wymianie poglądów, dialogu i krytyce.

Wypowiedzi uczestników synodu w większości oceniają komunikację z własnymi duszpasterzami jako dobrą lub bardzo dobrą, a nawet rewelacyjną. Wymienione cechy pozytywne to: gościnność życzliwość, dyspozycyjność, otwartość, gotowość do współpracy ze świeckimi, zaangażowanie, bliskość, gotowość do udzielania posługi sakramentalnej, serdeczność, gotowość udzielenia wsparcia, szacunek wobec kobiet, wdzięczność wobec katechetów, komunikatywność. Taka postawa duszpasterzy przyciąga do Kościoła. Duszpasterze mobilizują do czynienia dobra, uwrażliwiają sumienia.

Część osób ma dobre doświadczenie relacji z duszpasterzami, gdy są głębokiej wiary, oddani Kościołowi i wiernym, skromni, skupiający ludzi na Bogu a nie na sobie, szanujący wiernych, przystępni. Tacy księża wzbudzają zaufanie. Dobrymi kazaniami wygłaszanymi także w dni powszednie umacniają w wiernych wiarę i właściwe postawy moralne. Kapłani dbający o liturgię i sakramenty, pomagają wiernym doświadczyć sacrum w Kościele. Doceniony jest szacunek księży do Tradycji, otwartość na wspólnoty apostolskie, posługa w konfesjonale oraz dostępność księży w czasie pandemii.

Część wypowiedzi ocenia kontakt z własnym duszpasterzem jako średni lub poprawny, podając uzasadnienie, że księża mają chęci, ale są obciążeni wieloma zadaniami, więc nie mają możliwości być w pełni dyspozycyjnymi; lub, że z niektórymi łatwiej się komunikuje a z niektórymi trudniej. Ocenę „słaby” wstawiono dla sytuacji, gdzie kontakt jest trudny – formalny, małe zainteresowanie parafianami, kontakt znany tylko z kancelarii, brak dialogu. Negatywnie oceniono komunikację z duszpasterzami w sytuacjach bolesnych doświadczeń – gdy ksiądz nakrzyczał od ołtarza na parafiankę, gdy księża nie są zainteresowani kontaktami ani religią w szkole; za niedyspozycyjność, nieobecność; brak dialogu i współpracy, niechęć do relacji, wycofywanie się, brak możliwości współpracy, wykorzystywanie i poniżanie wiernych i sióstr zakonnych. W odniesieniu do zakonników pojawiło się stwierdzenie, że sprawiają wrażenie jakby bali się ludzi.

Agendy parafialne angażujące świeckich. Najważniejsze decyzje są podejmowane wspólnie przez liderów współpracujących z księdzem. Uczestnictwo świeckich w parafii odbywa się w ramach działalności rad parafialnych, dzieł charytatywnych oraz różnych grup duszpasterskich, zaangażowania w liturgię, przygotowywania świąt i uroczystości oraz nabożeństw i różnych wydarzeń religijnych, przygotowania dzieci i młodzieży do sakramentów, redakcji przekazu w mediach katolickich, prac porządkowych. Świeccy są angażowani w zakrystii, bibliotece parafialnej.

Zaangażowanie świeckich w działalność różnych agend parafialnych, w części parafii nie istnieje.

Zaangażowanie świeckich w liturgię. Według uczestników synodu zaangażowanie świeckich w liturgię zależy od proboszcza i chęci świeckich. Świeccy pełnią funkcję lektora, kantora, ministranta. Przygotowują komentarze liturgiczne, oprawę muzyczną, modlitwę wiernych, dary ofiarne. W niektórych parafiach posługują nadzwyczajni szafarze Komunii Świętej. Wierni dbają o czystość i wystrój świątyni. Koordynują zbiórki pieniężne – charytatywne. Do prac porządkowych włączają się wspólnoty Semper Fidelis. Zaangażowanie świeckich w liturgię, w części parafii nie istnieje albo jest słabe.

Działalność zewnętrzna. Uczestnicy synodu wypowiedzieli się na temat zaangażowania misyjnego, kulturalnego i wychowawczego parafii.

W obszarze działalności misyjnej parafie goszczą misjonarzy i udzielają im wsparcia finansowego, utrzymują stały kontakt z placówkami misyjnymi, organizują akcje „pomoc misjom”, wolontariat misyjny, akcje modlitewne (np. wieczory chwały, nocne czuwania, adoracje), rekolekcje, akcje w mediach społecznościowych.

W obszarze działalności kulturalnej parafie organizują koncerty organowe i chóralne, festyny, przedstawienia teatralne, marsze i orszaki, prowadzą świetlice i biblioteki, bale charytatywne, prowadzą księgarnie.

W obszarze działalności wychowawczej, niektóre parafie prowadzą przedszkola i szkoły, świetlice, organizują konferencje i odczyty, uroczystości patriotyczne, zajęcia sportowe, warsztaty muzyczne, warsztaty rodzinne, kursy dla animatorów i ewangelizacyjne, wolontariat dla dzieci i młodzieży, tworzą przekaz w mediach katolickich.

Działalność misyjna, kulturalna i wychowawcza, w części parafii jest słaba lub nie istnieje.

Rady parafialne. Według wypowiedzi synodalnych w części parafii istnieją rady parafialne, a ich praca jest widoczna i oceniona pozytywnie. Wskazana aktywność rad parafialnych to: wspólne z duszpasterzami ustalenia dotyczące kwestii liturgicznych, finansowych, budowlano-remontowych, infrastruktury budynków parafialnych, działalności charytatywnej.

Większość wypowiedzi podaje informację o tym, że albo nie ma rad parafialnych, albo nie widać efektów ich działalności lub są one niedostateczne. Jednak kilkukrotnie wyrażono chęć utworzenia Rady jako owoc spotkań synodalnych.

 

Współdecydowanie. Wypowiedzi synodalne dotyczyły oceny wpływu wiernych na rozeznawania i planowanie zadań duszpasterskich.

Część wypowiedzi wskazała, że zazwyczaj wierni są informowani o planowanych działaniach, a decyzje należą do proboszcza. Wpływ jest niewielki, sporadyczny – takich wypowiedzi jest większość.

Część osób wypowiadających się w tej sprawie wyraziła brak zaangażowania z własnej strony.

Wskazano także na polepszanie się w ostatnich latach sytuacji umożliwiającej współdecydowanie o działalności parafii, wierni nabierają zaufania do duszpasterzy. Efektem tego jest wspólne planowanie i wykonywanie zadań dopasowanych do potrzeb. Miejscem dyskusji są spotkania rad parafialnych oraz „Rady Liderów”, gdzie rozeznaje się potrzeby i planuje zadania. Na spotkaniach parafialnych wspólnie podejmuje się decyzje o organizacji rekolekcji. Można duszpasterzom bezpośrednio sugerować konkretne potrzeby. Wymiana zdań ma miejsce przy okazji różnych spotkań i wspólnie realizowanych inicjatyw. Najgorsza jest stagnacja.

Samopoczucie wiernych, związane przynależnością do parafii. Uczestnicy synodu wypowiedzieli się pozytywnie i negatywnie oceniając swoje samopoczucie w Kościele. W tym dwa razy częściej wyrażono opinię pozytywną.

Dobremu samopoczuciu sprzyja:

- postawa księży: otwartość, gościnność, życzliwość i szacunek do parafian, dostępność, pobożność, ofiarność, bezinteresowność;

- świątynia i liturgia: dobrze utrzymana świątynia, dobre kazania, pięknie przygotowana liturgia, adoracja (w tym całodzienna), czuwania, posługa nadzwyczajnych szafarzy i Liturgicznej Służby Ołtarza, zaangażowanie rodzin, obecność relikwii, msza trydencka, klimat sprzyjający modlitwie, Komunia św. przyjmowana w pozycji klęczącej, nieograniczony dostęp do sakramentów, spokój, codzienne kazania, miejsce gdzie można się spotkać, różnorodność form modlitwy, zwyczajność, skromność, maryjny klimat;

- relacje: bliskość świętego patrona, rodzinna atmosfera, wzajemna modlitwa za siebie, wspólna troska o budowę kościoła, parafia młoda i radosna z dużym potencjałem, prężna Caritas, zaangażowanie parafian, każda współpraca, brak anonimowości, wzajemne wsparcie różnymi charyzmatami, wiejski klimat.

Funkcjonowanie w parafii utrudnia zimno w kościele, brak częstego kontaktu z kapłanem; brak inicjatyw wychodzących na zewnątrz parafii. Przeszkodą jest „spłaszczenie” liturgii. Księża są zmęczeni pracą w szkole są mniej aktywni, co sprawia poczucie zastoju i osłabia poczucie wspólnotowości. Współpracę uniemożliwia sklerykalizowanie. Mankamentem w relacjach wewnątrzparafialnych są słabe kazania oraz niechlujstwo w posłudze organisty. Wszelka działalność jest utrudniona ze wzlędu na aktywność nielicznej grupy osób, anonimowość, brak miejsca, zaniedbaną świątynię, zamknięcie kościoła w ciągu dnia, mało okazji do adoracji. Zły wpływ na pracę zespołową ma krytykanctwo, plotki i niechęć do angażowania się. Trudnością jest małe grono księży, podziały między parafianami, ociężałe relacje z duszpasterzem; „mędrkowanie” niektórych parafian; brak aktywności grup parafialnych. Część osób deprymuje fakt udzielania Komunii św. na rękę oraz niepokoi brak wspólnoty młodzieżowej.

 

13. Współpraca wspólnot i parafii

W wypowiedziach uczestników synodu wymieniono szereg działań obejmujących współpracę wspólnot i parafii, a także obszary, w których brak współdziałania albo są trudności.

Działania ocenione pozytywnie:

- Międzyparafialna (dot. też wspólnot apostolskich) współpraca w organizacji wydarzeń religijnych związanych z podstawową działalnością parafii, według roku liturgicznego i tradycji. Wspólne działania w tym zakresie to: Droga Krzyżowa (w tym tzw. ekstremalna i małżeńska), posługa liturgiczna (np. spowiedź, przygotowanie uroczystości religijnych, dekoracja świątyń na uroczystości, Msza w j. kaszubskim), Różaniec (w tym Różaniec do Granic, Różaniec Rodziców), procesja Bożego Ciała, czuwanie przed Świętem Zesłania Ducha Świętego, głoszenie kazań / wymiana kaznodziei.

Uroczystość Wszystkich Świętych.

- Międzyparafialna/międzywspólnotowa działalność w służbie rozwijania duchowości. Wspólne działania w tym zakresie to: dni skupienia, wspólne nabożeństwa, Uwielbienie, adoracje, Wieczory Modlitwy, Modlitwy o uzdrowienie, czuwania.

- Wzajemne wsparcie między parafiami w odniesieniu do różnych agend działalności duszpasterskiej. Wspólne działania w tym zakresie to: Działalność Caritas (np. zbiórki pieniężne, rzeczowe) i wśród chorych, goszczenie na odpustach i uroczystościach, promocja okazjonalnych wydarzeń duszpasterskich, dziejących się w innych parafiach, posługa sąsiednim parafiom w ramach poradni rodzinnej (w tym kursy przedmałżeńskie), a także w zakresie nagłaśniania inicjatyw promałżeńskich i prorodzinnych przez oficjalną stronę internetową duszpasterstwa rodzin.

- Działalność w służbie ewangelizacji, poprzez organizowanie otwartych wydarzeń religijnych i kulturalnych, dla osób spoza parafii/wspólnoty. Wspólne działania to: pielgrzymki i wyjazdy (np. na Światowe Dni Młodzieży) oraz wyjazdy na spotkania w Lednicy, koncerty, Pomorze Kapłanom, Forum Ewangelizacyjne , 24 godziny dla Pana, 8 dzień miesiąca w Matemblewie, Tydzień Małżeństwa, Dzień Świętości Życia z Duchową Adopcją Dziecka Poczętego, Marsze dla Życia i Rodziny, Orszak Trzech Króli, Obchody rocznicowe marszu śmierci więźniów obozu Stutthof.

- Współpraca wspólnot apostolskich wewnątrz parafii dotyczy następujących posług: oprawa muzyczna Eucharystii, troska o czystość świątyni.

- Działania integracyjne: festyny i kiermasze oraz agapa po wspólnych wydarzeniach religijno-kulturalnych, kawiarenka przyparafialna, rozgrywki sportowe Liturgicznej Służby Ołtarza (np. Turniej Halowy Piłki Nożnej dla LSO, kręgle), spotkania dekanalne i Dni Wspólnoty.

- Organizowanie kursów (np. Alpha, dla lektorów), szkoleń itp. dla osób zainteresowanych pogłębianiem wiedzy religijnej. Szkoła Barnaby, wykłady zaproszonych gości, konferencje okolicznościowe i tematyczne, konkurs biblijny.

- Grupy i wspólnoty zaangażowane w ewangelizację poza podstawowym kręgiem oddziaływania, np. Odnowa w Duchu Świętym, Neokatechumenat, wspólnoty charyzmatyczne, Szkoła Nowej Ewangelizacji, Ruch Światło - Życie, w tym Domowy Kościół, Rodzina Szensztacka, Diakonia Ewangelizacyjna Bierzmowanych, grupy młodzieżowe, chóry parafialne, Duszpasterstwo Akademickie, Akcja Katolicka, Ochotnicy Cierpienia, Czas dla Rodzin, Marana-Tha.

- Otwarcie na zagranicę: pomoc z Polski na Ukrainie, zapraszanie misjonarzy poszukujących pomocy materialnej przy realizowanych projektach.

Trudności lub brak współdziałania:

- Brak współpracy i solidarności między parafiami, brak wspólnych działań. W wypowiedziach synodalnych mowa jest też o tym, że współpraca między parafiami bywa znikoma lub rzadka, istniejąca prawdopodobnie na poziomie prywatnych kontaktów między księżmi.

- Większą gotowość współpracy widać w parafiach prowadzonych przez zakonników. W innej wypowiedzi jest przypuszczenie, że ze względu na prowadzenie parafii przez wspólnotę zakonną, o specyficznej w tym względzie duchowości, działania między parafiami i wspólnotami są znikome.

- Niedocenione są charyzmaty ruchów, wspólnot apostolskich i zakonnych. Zdarza się, że przy parafii nie ma miejsca dla działania grup apostolskich.

- Nie ma też współpracy między wspólnotami istniejącym w parafii, wierni nie mają wiedzy o wspólnotach działających w parafii.

- Trudność współpracy wynika także z tego, że parafie większe nie znają specyfiki pracy w parafiach mniejszych. Niektórzy parafianie dostrzegają działania, ale nie chcą brać w nich udziału z przyczyn osobistych.

 

14. Doświadczenie drogi synodalnej

Wypowiedzi synodalne dotykają także refleksji nad samym synodem.

Dobro synodu. Doświadczenie synodalności jest uznane za wartościowe, aczkolwiek nie do końca zrozumiałe. Zdaniem uczestników spotkań, synod ukierunkował myślenie, stworzył przestrzeń, aby dostrzec ludzi, z którymi można dzielić się doświadczeniem Boga. Uświadomił, że trzeba zacieśnić współpracę między wspólnotami oraz modlić się za niewierzących i ludzi oddalonych od Kościoła. Uczynił parafian mniej anonimowymi. Spotkania synodalne ujawniły pluralizm stanowisk i opinii, inspirując do powstania nowej grupy apostolskiej w parafii.

Synod umożliwił lepsze doświadczenie wspólnoty eklezjalnej – obecności i działania Ducha Świętego, pogłębienie sensu powołania, bogactwo spotkania drugiej osoby, wzmocnienie więzi we wspólnocie. Ożywił wspólnotę eklezjalną. Dał okazję spojrzeć na Kościół „od środka”, z perspektywy osoby zaangażowanej w życie kościelne. Zwrócił uwagę na to, żeby postrzegać samych siebie i innych w prawdzie, rozpoznawać struktury zła i znajdować sposób jego eliminacji. Uwrażliwił na realizację Bożego powołania, rozpoznawanie potrzeb i braków ludzi w Kościele. Dał możliwość wypowiedzenia się na temat Kościoła, wzbudzając poczucie odpowiedzialności za Kościół. Cechą wiodącą związaną z synodalnością jest dialogiczność, a z nią związana otwartość na innych bez względu na stopień i rodzaj odmienności oraz życzliwość pochodząca z głębi wiary. Synod otworzył przestrzeń dialogu, aby można było poznać „nowe”, „inne” oblicze duszpasterzy i parafian – dał szanse na poznanie „żywego Kościoła”.

Synod zwrócił uwagę na współodpowiedzialność wszystkich wiernych za Kościół. Synod w parafiach był pierwszym doświadczeniem synodalności, dającym możliwość doświadczenia współodpowiedzialności za Kościół i troski o potrzeby Kościoła. Droga synodalna każdemu daje szansę zabrania głosu, każdy ma możliwość wypowiedzieć się. Według uczestników synodu, synodalności i współodpowiedzialności można uczyć się przez systematyczne wyrabianie odpowiednich postaw społecznych, dialog, modlitwę, rozwijanie w życiu etosu chrześcijańskiego. Współodpowiedzialności za Kościół kapłanów i świeckich można uczyć się, słuchając Słowa Bożego, poznając Ewangelię i idąc za Pasterzem. Współodpowiedzialność za Kościół kształtuje się we współdziałaniu, organizowaniu wspólnych inicjatyw ewangelizacyjnych, spotkań dla grup parafialnych. W wypowiedziach synodalnych istnieje głos powątpiewający o szansach na współodpowiedzialność za Kościół w polskich warunkach.

Wyrabianie postaw prosynodalnych i prokościelnych. Według wypowiedzi uczestników synodu, wyrabianie postaw prosynodalnych i prokościelnych odbywa się wraz z rozeznawaniem i trwaniem w Duchu Świętym, trwaniem przy Bogu – u Źródła. Najpierw należy uczyć się słuchania Boga, słuchania drugiego człowieka (w tym młodych) – a to wymaga empatii, dania poczucia akceptacji, bez oceniania, z wrażliwością na potrzeby innych, ze szczerością, szacunkiem, docenieniem innych.

Uczenie się wspólnotowości. Wspólnotowość jest podstawą synodalności. Uczestnicy synodu wyrażają świadomość tego, że wymaga ona zmiany mentalności i rezygnacji ze starych przyzwyczajeń, traktując również biskupów i kapłanów jak braci. Wymaga rozmawiania i brania odpowiedzialności za siebie nawzajem oraz aktywnego uczestnictwa w życiu parafii. Cechą niezbędną członków wspólnoty jest pokora, polegająca na przyjmowaniu i słuchaniu ludzi, takimi jakimi są, z ich słabościami i poglądami, nawet gdy są inne niż nasze, a także wystrzeganie się oczekiwań względem innych osób oraz patrzenie na samego siebie w prawdzie o własnych słabościach. W relacjach wewnątrz wspólnoty powinna być praktykowana życzliwość i zrozumienie dla innych.

Rozwijanie etosu chrześcijańskiego w duchu synodalności. Według wypowiedzi osób biorących udział w synodzie, istotne jest dzielenie się wiarą we wspólnocie, trwanie w wierze, pielęgnowanie fundamentów, dawanie o niej świadectwa. Niezbędna jest miłość widoczna w otwartości na drugiego człowieka, dostrzeganie jego wartości, patrzenie na drugiego z miłością, chęci rozmowy z innymi. Wiara i miłość są podstawą etosu chrześcijańskiego, który prowadzi do realizowania w życiu ewangelicznego przesłania, wierność Ewangelii i nauczaniu Kościoła.

Etos chrześcijański w duchu synodalności to jest wchodzenie razem – świeccy i duchowni – na drogę uświęcenia, dialog i dbanie o relacje i komunikację we wspólnocie, współpraca i wzajemna pomoc. Z wypowiedzi synodalnych wynika, że dzięki współpracy, ludzie są w stanie osiągnąć to, czego człowiek nie potrafiłby zrobić sam. Chodzi o wzajemne inspiracje do nowych działań, po uprzednim wspólnym rozeznaniu, czy są na obecną chwilę potrzebne.

Rozwijanie synodalności w życiu chrześcijańskim wymaga pogłębiania wiedzy religijnej, dotyczącej synodalności i współodpowiedzialności za wspólnotę. Chodzi tu o ciągłe uczenie się synodalności i zastosowanie jej w życiu wspólnoty, dostrzeganie wartości wspólnoty.

Towarzysze na drodze synodalnej. Jako towarzysze drogi synodalnej wymienieni zostali: Bóg, Jezus Chrystus, Duch Święty, ludzie Kościoła – duchowni i członkowie wspólnot apostolskich oraz zgromadzeń zakonnych, rodzina i najbliżsi, głęboko wierzący, osoby określane jako tzw. tradycjonaliści, ludzie potrzebujący wsparcia, ubodzy, chorzy, seniorzy, osoby z niepełnosprawnością, ludzie zranieni, osoby reprezentujące różne kategorie przeciwieństw (np. małżonkowie/single), osoby będące daleko od Kościoła, a nawet wrogie Kościołowi, a także wszyscy ludzie. Spotkania synodalne przełamały anonimowość parafii i wspólnot, pozwoliły zauważyć innych członków parafii i osoby bardziej zaangażowane w życie Kościoła, głęboko wierzące, a także lepiej poznać duszpasterzy. Za towarzyszy zostali uznani także ludzie odpowiedzialni za organizację życia społecznego, należący do różnych środowisk zawodowych (np. akademickie) lub wspólnot parafialnych i zakonnych, młodzież, a nawet osoby drażniące innych, wprowadzające nieład, wymieniono też dusze czyśćcowe. Wśród wypowiedzi synodalnych pojawiła się też taka, że dzięki synodowi nikogo nie udało się poznać oraz, że nie może być towarzyszem drogi ktoś, kto myli przyjemność z grzechem, tylko życie w prawdzie uzdalnia do zrozumienia Kościoła.

Niechęć do synodu. W wypowiedziach osób biorących udział w synodzie pojawiły się też te niechętnie nastawione do synodu, np. stwierdzenie mówiące o tym, że synod jest zbędny, gdyż jest jak „koncert życzeń” – świat powinien dostosować się do Ewangelii, a nie odwrotnie. Reakcja na wezwanie do synodalności określona została jako „pusty aktywizm”. Wyrażono także obawy o niebezpieczeństwo pogłębiania podziałów wewnątrzkościelnych oraz utratę tożsamości kościelnej, wskazując na doświadczenie synodu w Niemczech. Negatywnie wypowiedziano się o synodzie ze względu na dostrzeżenie zalążków decentralizacji w Kościele i dominacji „postępowych”.

Wśród wypowiedzi synodalnych pojawiły się też oceniające synod negatywnie, ze względu na nieufność wobec wprowadzania nowości, niebezpieczeństwo pobłądzenia i oddalenia się od dziedzictwa wiary i wielowiekowej Tradycji Kościoła. Obawy wiernych dotyczą deformacji Tradycji, polegającej na zmianie nauczania w imię poprawności politycznej, relatywizacji zła i grzechu.

Niektóre wypowiedzi próbują wyjaśnić, że dla ludzi synodalność jest czymś nowym, niewyraźnym i niezrozumiałym. Nie wiadomo jednak, na czym ma polegać synodalność i współodpowiedzialność za Kościół. W części parafii synod się nie odbył albo był słabo zorganizowany. Ludzie nie chcą otwarcie dyskutować na tematy Kościoła i parafii. Uważają, że w praktyce pojedynczy głos przeciętnego katolika ma małe znaczenie.

Zaobserwowano małe zainteresowanie spotkaniami synodalnymi w parafii. Oceniono, że poziom dyskusji, która była sterowana, był słaby. Dokumenty i materiały synodalne uznano za niedopracowane pod względem merytorycznym i formalnym, ze względu na miałkość propozycji synodalnych, niejasność celów synodu, ogólnikowość i infantylność stwierdzeń oraz symboliki. W Vademecum zauważono brak wskazań dotyczących włączenia w synod mężczyzn, podczas gdy zwrócono uwagę na włączenie kobiet. Wątpliwości odniesiono też do zmiany dotychczasowego wyobrażenia o przewodniczącej roli biskupów w Kościele. Wyrażono także obawy, że wnioski z prac synodalnych zostaną zlekceważone, że synod pozostanie na obrzeżach parafii i wspólnot kościelnych.

 

15. Wsłuchanie się w głos Ducha Świętego

Uczestnicy synodu podzielili się swoimi przemyśleniami na temat tego, czego ich zdaniem Duch Święty pragnie dziś od Kościoła. Należy tu wyraźnie zastrzec, że opinie przytoczone niżej są jedynie głosami respondentów i uczestników spotkań synodalnych, nie stanowią opinii zespołu synodalnego, i nie powinny być przyjmowane jako rozeznany głos samego Ducha Świętego.

Duch Święty, zdaniem osób wypowiadających się w ramach synodu pragnie od członków Kościoła: pogłębienia wiary poprzez skupienie na relacji z Bogiem; wierności Chrystusowi; umiłowania Eucharystii; modlitwy i wsłuchania się w Jego głos, rozeznawania co mówi; zawierzenia Bogu i trwania przy Nim; radości z wiary; nawrócenia i pokuty; życia zgodnego z wiarą, Dekalogiem i dawanie świadectwa Ewangelii; odwagi w wyznawaniu wiary; ewangelizowania innych; ukazywania innym piękna Eucharystii; uczciwości i autentyczności; świętości; pokory i życia w prawdzie; życia łaską uświęcającą; otwarcia na charyzmaty; wyjścia ze strefy komfortu; większego zaangażowania w życie sąsiedzkie i parafialne; wymagania od samych siebie

Duch Święty pragnie, zdaniem osób wypowiadających się w ramach synodu, aby Kościół: nieustannie wzywał Ducha Świętego; bronił godności osoby ludzkiej i rodziny, odnowił duchowość, udoskonalił działania pogłębiające świadomość religijną i wiarę, otoczył troską młode pokolenie, aby wybrała drogę wiary; oczyścił się i był przejrzysty/transparentny; powrócił do źródeł; angażował świeckich; podchodził indywidualnie do osób z różnymi problemami; pogłębił refleksję na temat miejsca w Kościele osób nieheteronormatywnych i wprowadził odpowiednie zmiany w praktykę duszpasterską wobec osób LGBT; zrewidował główne prawdy wiary; nie nakazywał dzieciom ich uczenia się na pamięć; stał na straży prawdy, sprawiedliwości i miłości; był otwarty, dając u siebie miejsce każdemu człowiekowi; wzmacniał katolickość wspólnot; tworzył braterskie wspólnoty dla kapłanów; wspierał wiernych w zmaganiach z przeciwnościami wiary; był „znakiem sprzeciwu” wobec działań wrogich Ewangelii; stawiał wymagania swoim wiernym i ewangelizatorom; zmienił mentalność z klerykalnej na synodalną; podejmował refleksję nad tematyką ekologiczną; był otwarty dla grzeszników, ludzi pogubionych, będących w sytuacji nieregularnej; oddzielał się od polityki; dobrze wychowywał młode pokolenie; modlił się o jedność Kościoła; był ubogi; tworzył atmosferę braterstwa i wspólnoty; fascynował; wytrwał w wierności doktrynie pomimo nacisków środowisk z tzw. peryferii; dostrzegł piękno w różnorodności; organizował wspólne płaszczyzny działania osób z różnych pokoleń i stanów; obejmował modlitwą różne stany w Kościele i społeczeństwie; formował liderów grup apostolskich w parafiach; używał języka miłości, komunikatywnego dla ludzi; korzystał z mediów; promował świętych i inne autorytety wiary; nie ulegał pokusie konformizmu, ale pozostał na straży depozytu wiary; starał się o jedność w Kościele; budował cywilizację miłości; powstrzymał zeświecczenie; pogłębiał formację do życia w rodzinie.

Duch Święty pragnie także: napełnić ludzkie dusze swoimi darami oraz odnowy i reewangelizacji Europy.

 

II. Wypowiedzi synodalne - oczekiwania

 

1. Oczekiwania wobec Kościoła

Uczestnicy spotkań synodalnych wyrazili życzenia wobec Kościoła. Chcą, aby Kościół był miejscem, w którym odkrywa się sens życia, uczy się miłości Boga i bliźniego, żyje się z Bogiem i składa Mu ofiarę z siebie, dojrzewa w świętości.

Kościół jest postrzegany jako dom Boży, gdzie ludzie kochają się nawzajem i kochają Boga, w którym słucha się Ducha Świętego, głos wszystkich jest wysłuchany i rozeznany, parafia jest prawdziwą wspólnotą wspólnot, a parafianie i duszpasterze mają do siebie nawzajem zaufanie, współpracują ze sobą i wspierają się w różnych inicjatywach.

Kościół ma być znakiem sprzeciwu wobec świata, głoszącym Prawdę, miejscem nawrócenia, wierności Bogu i Jego Słowu, wsłuchiwania się w głos Ducha Świętego, celebracji eucharystycznej, pogłębiania wiedzy religijnej. Wprowadzenie w życie Kościoła rozpoczyna się od rodzin jako pierwszych świadków wiary, dlatego rodziny należy objąć szczególnym programem formacyjnym, jako podstawowe kręgi ewangelizujące.

Kościół ma być wspólnotą ludzi wierzących, otrzymujących od Boga łaski i przebaczenie grzechów, otwartych na działanie Ducha Świętego, ubogich i prostych, uczących się pokory, trwających na modlitwie, żyjących w braterstwie, dający wszystkim (także kobietom) miejsce do czynnego udziału w pracach gremiów decyzyjnych.

Kościół ma być odważnie działający we wszystkich sferach ludzkiej egzystencji, zwłaszcza misyjnej i wsparcia oferowanego potrzebującym, zaangażowany w wychowanie religijne dzieci i młodzieży, nastawiony na jednoczenie ludzi, wzbudzający zaufanie, dający poczucie bezpieczeństwa, zmieniający mentalność z klerykalnej na synodalną, odrzucający fałsz, skupiony na rozwoju duchowym, transparentny w sprawach materialnych.

Wymagania stawiane duchownym są często na tyle trudne, że prowadzą do frustracji, załamań, ucieczki w alkohol lub do szukania stabilizacji w związkach nieformalnych. Z tego względu proponowane jest rozeznanie dotyczące zasadności celibatu i systemu przenoszenia między parafiami, organizacji bractw dla osób duchownych, zapewnienia opieki kapłanom seniorom.

W odniesieniu do mediów katolickich, zauważono trudności z dostępem do informacji na temat funkcjonowania parafii i wspólnot apostolskich. Kościół nie wykorzystuje w pełni potencjału mediów. Parafie i wspólnoty powinny rozwijać się w nowych mediach społecznościowych (np. TikTok i Instagram), aby dotrzeć do ludzi młodych; media katolickie powinny starać się dotrzeć do młodych. Trzeba dostosować przekaz do potrzeb wiernych. Należałoby zbadać ten stan narzędziami naukowymi. Jest potrzebna fachowego prowadzenia odpowiednich mediów i programów katolickich w kościele.

Ze względu na niejasne zasady składania ofiar pieniężnych i stypendiów mszalnych, postulowane jest wprowadzenie systemu przejrzystości finansowej w Kościele, a także zaproponowano włączenie świeckich do administrowania majątkiem kościelnym.

Złożono także prośbę o umożliwienie udzielania I-szej Komunii św. we wczesnym wieku, w drodze religijnego przygotowania dziecka w rodzinie.

W wypowiedziach synodalnych pojawiły się prośba o popieranie i rozwijanie różnorodnych form duszpasterskich w grupach/wspólnotach apostolskich, ze względu na to, że w nich wierni zdobywają doświadczenie funkcjonowania we wspólnocie i dzielenia się doświadczeniem wiary.

Uczestnicy spotkań synodalnych zwrócili uwagę na potrzebę udzielania szczególnego wsparcia osobom duchownym, które są zagrożone tzw. wypaleniem zawodowym lub kryzysem wiary i moralności.

Postulowane jest także zwrócenie uwagi na wartość ewangelizacyjną i powołaniową charyzmatów zgromadzeń zakonnych i ruchów katolickich. Pojawiła się propozycja organizowania np. festiwalu sióstr zakonnych oraz sugestia organizowania jak największej liczby różnych wydarzeń ewangelizacyjnych.

 

2. Oczekiwania wobec kapłanów

Uczestnicy spotkań synodalnych chcą, aby kapłani byli mocni wiarą i duchem, co byłoby widoczne w sprawowaniu liturgii, stylu życia oraz w odniesieniu do wiernych. Duchowni mają być przewodnikami w wierze, co nie jest łatwe w obecnych czasach. Z tego względu potrzebują stałego wsparcia duchowego i moralnego, które daje braterska wspólnota kapłańska. Kościół potrzebuje księży wierzących i silnych duchowo, którzy będą odważnie i z mocą głosić Ewangelię, dając wiarygodne świadectwo wiary.

Potrzeba księży, którzy dostrzegą potencjał świeckich w Kościele, rozpoznają charyzmaty u innych duchownych oraz u świeckich, będą umieli wchodzić w poprawne relacje z wiernymi i współpracować dla dobra parafii i wspólnot apostolskich.

Oczekiwania wobec osób duchownych dotyczą także ubóstwa. Nie jest tolerowana zamożność materialna księży ani kierowanie się osobistymi sympatiami politycznymi.

 

3. Oczekiwania wobec parafii

Według wypowiedzi synodalnych, warunkiem podstawowym współpracy księży i świeckich, wynikającym z synodalności Kościoła jest dostęp świeckich do wiedzy o sprawach organizacyjnych i planach duszpasterskich parafii/wspólnoty. Brak informacji wyklucza synodalność, ponieważ nikt bez wcześniejszej wiedzy nie będzie chciał wziąć odpowiedzialności.

Uczestnicy synodu wyrazili zapotrzebowanie na duszpasterstwo bardziej personalne niż zbiorowe, aby odchodzić od anonimowości. W związku z tym konieczny jest dialog, który umożliwia wspólne podejmowanie decyzji i uwzględnienie indywidualnych potrzeb duchowych.

Propozycje działań integrujących duchownych ze świeckimi: klub dyskusyjny, spełniający jednocześnie funkcję katechezy dla dorosłych; wspólna modlitwa Liturgią Godzin; spotkania w małych grupach; udział we wspólnych dziełach; ożywienie istniejących grup apostolskich działających w parafii w celu ożywienia wspólnotowości; wdrożenie formuły wspólnych ćwiczeń duchowych (np. rekolekcje); ustalanie zadań do wykonania przez świeckich w parafii; organizowanie cyklicznych spotkań parafialnych, celem omówienia potrzeb i zaplanowania wspólnych działań; organizowanie imprez parafialnych (np. konkursy dla dzieci), pielgrzymek do sanktuariów, wycieczek (np. na grzyby), grillowania. Wierni wskazują wyraźnie na potrzebę organizacji dodatkowych spotkań formacyjno-katechetycznych oraz dyskusyjnych moderowanych przez kapłana, które pomogłyby szukać odpowiedzi na nurtujące ich pytania odnośnie do aktualnych problemów Kościoła.

Potrzebna jest formacja duchowa świeckich i duchownych, ukierunkowana na wyrobienie kompetencji wspólnototwórczych takich jak: ofiarność, otwartość polegająca na umiejętności nawiązywania komunikacji z innymi i poszukiwania rozwiązań różnych dylematów życiowych, rozpoznawanie talentów i charyzmatów. W propozycjach pochodzących od uczestników synodu pojawiła się kwestia „asystenta kościelnego” – posługi katechisty. Należy przełamywać stereotyp, że tylko ksiądz jest odpowiedzialny za organizowanie życia parafialnego. Tu należałoby poświęcić uwagę i wysiłek młodzieży, wprowadzając w obszar współpracy i współodpowiedzialności za Kościół. Angażować świeckich do pracy z młodzieżą (bierzmowanymi – tu brać pod uwagę zaangażowanie rodzin), do prowadzenia kursów przedmałżeńskich, prowadzenia kancelarii, dzielenia się świadectwem wiary podczas liturgii.

Potrzebna jest współpraca między wspólnotami apostolskimi w parafiach, można to osiągnąć np. poprzez włączenie do rady duszpasterskiej przedstawicieli poszczególnych wspólnot. Konieczne jest ożywienie rad parafialnych, pożądane jest, aby posiedzenia były otwarte. Dobrym miejscem spotkań jest kawiarenka parafialna, ogniska i spotkania towarzyskie. Do integracji i ożywienia współpracy w parafii można wykorzystać działalności misyjną i kulturalną. Zawsze jednak należy skupiać się na wzmocnieniu wspólnoty parafialnej, poprzez współuczestnictwo w drodze wiary i realizowanie wspólnych projektów.

Współpracę między parafiami można pogłębić np. przez zastosowanie jednolitej praktyki przygotowań do sakramentów określonej w statutach III Synodu Gdańskiego. Przykładem może tu być niczym nieuzasadnione (a przez to kłopotliwe do wytłumaczenia wiernym) udzielanie sakramentu bierzmowania w sąsiednich parafiach uczniom ósmych klas (bywa, że młodzież z jednej klasy ma bierzmowanie w innych latach edukacji – w ósmej klasie, bądź dopiero w pierwszej klasie szkoły ponadpodstawowej).

Dobrą praktyką jest też informowanie w ramach jednej parafii o inicjatywach mających miejsce w innych parafiach. Takie działanie mogłyby zachęcić do wzięcia udziału osób zainteresowanych spoza danej parafii lub wspólnoty.

Wśród sugestii dotyczących komunikacji między duchownych a świeckimi zaproponowano praktykę zbierania pytań „do proboszcza”, organizowanie wspólnych rekolekcji.

 

4. Oczekiwania wobec świeckich

Uczestnicy spotkań synodalnych zwracają uwagę na potrzebę otwarcia świeckich na Ducha Świętego, który zaprasza do większego zaangażowania w działalność różnych agend kościelnych. Świeccy powinni być bardziej skuteczni w promocji wartości chrześcijańskich w różnych środowiskach. Powinni umieć dzielić się doświadczeniem wiary z innymi, zwłaszcza w rodzinie oraz realizować dzieła ewangelizacyjne w wymiarze międzypokoleniowym.

Od świeckich, podobnie jak od osób duchownych, wymaga się odpowiedzialności za wiarygodność Kościoła, poprzez dawanie świadectwa życiem zgodnym z Ewangelią. Za wartościowe uznano publiczne używanie symboli religijnych (krzyżyki, medaliki, różańce itp.).

 

5. Oczekiwania wobec katechezy i formacji

W wypowiedziach uczestników synodu wybrzmiała potrzeba długofalowych, nowych programów katechetycznych i duszpasterskich, uwzględniających zmieniające się konteksty kulturowe, zwłaszcza zagrażające brakiem religijności, uwzględniające troskę o potrzeby małżeństw i rodzin, kompetencje do organizacji wielorakich grup apostolskich i szkoleń (nowych i znanych – np. kurs Alpha) oraz wspólnot modlitwy (wskazano na Liturgię Godzin). Dylemat dotyczący organizacji formacji animatorów grup apostolskich mógłby być rozwiązany nawiązaniem systemowej współpracy Kościoła hierarchicznego ze świecką sferą kultury. Wsparciem dla działalności przygotowującej do apostolstwa mogłaby być także realizacja inicjatyw o charakterze gospodarczym, obejmująca parafie i wspólnoty.

Katecheza szkolna powinna być skupiona na udzielaniu wsparcia do osobistej przemiany – nawrócenia. Powinna udostępniać wiedzę religijną z obszaru apologetyki, celem udzielenia wiernym wsparcia niezbędnego do obrony wiary i wartości chrześcijańskich. Jest prośba, aby formacja odbywała się też w ramach katechezy dla dorosłych. Powinna ona prowadzić do głębokiej relacji z Bogiem. Objęte nią powinny być grupy stanowe oraz osoby żyjące w związkach niesakramentalnych, a także inne środowiska (w tym LGBT). Z tego względu proponowane jest rozwinięcie form wspierających profesjonalizację środowisk katechetycznych.

Postulowana jest też reorganizacja programów katechezy szkolnej – nowe formy katechizowania, tak aby katecheza fascynowała Chrystusem, a nie była tylko suchym przekazem wiedzy. Młodzież przygotowująca się do sakramentu bierzmowania potrzebuje uatrakcyjnienia liturgii, a także zmian w przygotowaniu do sakramentów polegających na położeniu akcentu na duchowość, z uwzględnieniem świadectwa wiary innych członków Kościoła. Jest wypowiedziane zapotrzebowanie na katechezę dla dorosłych, na poziomie parafii i diecezji. Ważne jest też, aby w katechezie i pracy ewangelizacyjnej z młodym pokoleniem wykorzystywać nowoczesne narzędzia komunikacji i tworzenia materiałów dydaktycznych. Zasugerowano ubogacanie przekazu ustnego obrazem i muzyką. W działaniach ewangelizacyjnych – kazania, homilie, konferencje – dobrze jest używać narzędzi multimedialnych (rzutnik). Preferowany jest obraz statyczny a nie ruchomy. Nie nadużywać rzutnika. Celem jest dostosowanie do mentalności młodego pokolenia.

Uczestnicy spotkań synodalnych postulują o organizację różnych wspólnot i duszpasterstw (biblijne, modlitewne, chorych, starszych i samotnych, dla młodzieży, przygotowujących do sakramentu małżeństwa, związków niesakramentalnych). Potrzebne jest też kształcenie i formowanie liderów świeckich dla wspólnot charyzmatycznych. Oczekuje się również utworzenie prężnego duszpasterstwa ludzi nauki.

Potrzebne są solidne programy edukacyjne i ewangelizacyjne dla osób odpowiedzialnych za organizację formacji do życia konsekrowanego i osób duchownych oraz funkcjonowanie osób duchownych i konsekrowanych we wspólnocie oraz w relacji Kościoła z otoczeniem.

Zmienić formę przygotowania do bierzmowania – więcej duchowości i możliwości zadawania pytań. Bardziej wtajemniczać w wiarę oraz wprowadzić nowe formy duszpasterstwa dostosowane do współczesności.

 

6. Oczekiwanie wobec sprawowania liturgii

Wierni wypowiadający się w ramach synodu wyrażają pragnienie podwyższenia wiedzy z zakresu liturgii. Jest także potrzeba, aby ulepszać jakość sprawowania Eucharystii. Wierni potrzebują stałego umacniania w wierze, aby w pełni godziwie uczestniczyć w liturgii. W związku z tym proponowane jest wprowadzenie praktyki systematycznego rozważania czytań biblijnych na spotkaniach grup apostolskich (np. Diakonia Biblijna lub Diakonia Eucharystyczna), mogą to być katechezy mistagogiczne, wyjaśniających poszczególne elementy Mszy św. lub dodatkowo przed Mszą św. Dobre jest też wprowadzanie praktyki Eucharystii połączonej z nieszporami. Pojawiły się głosy postulujące nacisk na formację liturgiczną dzieci przygotowujących się do Komunii lub bierzmowania oraz na katechezie w szkole, wśród nich niektórzy postulują ograniczenie procesu dostosowywania Mszy z udziałem dzieci do ich mentalności.

Część spośród uczestników spotkań synodalnych uważa, że ważny jest odpowiedni poziom wystroju świątyni, uwypuklający piękno liturgii – stąd postulat systemowej opieki nad sztuką sakralną i estetyką wnętrz świątynnych. Ważnym elementem jest także oprawa muzyczna dobrze przygotowana – organowa, śpiewy podnoszące na duchu i zrozumiałe. Śpiew amatorski (np. słaby chór, scholka dziecięca) powinien być wykonywany na Mszach św. odprawianych dla mniejszych grup. Wystrzegać się nadużyć.

Są propozycje, aby organizować Msze św. dla środowisk specjalnych, np. osób autystycznych oraz dla rodzin z małymi dziećmi. W czasie Mszy używać multimediów. Dbać o nagłośnienie. Uwzględniać podczas liturgii element ciszy przeznaczony na adorację. Wprowadzać elementy integrujące społeczność, np. agapa po Mszy św.

Część uczestników spotkań synodalnych postuluje przywrócenie posługi sakramentalnej sprawowanej według starszych ksiąg liturgicznych (tzw. ryt trydencki), a także szerszy dostęp do Mszy św. trydenckich w poszczególnych parafiach. Postulują także udzielanie Komunii św. do ust, w pozycji klęczącej. Wiele osób oczekuje liturgii odprawianej godnie, głównie poprzez staranność i pobożność celebransa, a także dbałe i pełne jej przygotowanie przez całą służbę liturgiczną, tak aby ukazać jej piękno. Proszą o organizowanie Mszy św. i adoracji w późnych godzinach wieczornych (po godz. 19) – dla osób pracujących zawodowo oraz w ciągu dnia – w południe – dla osób starszych i chorych, a także o całodzienne otwarcie świątyni z możliwością adoracji Najświętszego Sakramentu. Proszą też o praktykowanie w parafiach i wspólnotach modlitwy Liturgią Godzin. Jest też wyraźne zapotrzebowanie na modlitwę adoracji Najświętszego Sakramentu – w formie wystawienia lub przed tabernakulum. Wypowiedziany jest postulat zorganizowania kaplic adoracji Najświętszego Sakramentu

Wśród wyrażonych próśb są wymienione także następujące: możliwość zadawania pytań w czasie homilii; głoszenie homilii zamiast odczytywania listów od biskupów; dbanie o czas na modlitwę w ciszy podczas Mszy św.; szerszy dostęp do spowiedzi przed Mszą św.; grafik spowiedników; modlitwa do Michała Archanioła po Mszy św., szersze użycie łaciny w liturgii; organizowanie wolontariatu w różnych obszarach pomocy; otwarcie na funkcję nadzwyczajnego szafarza Komunii Świętej dla kobiet; zatrzymanie feminizacji liturgii; otwarcie na diakonat stały mężczyzn żonatych.

 

7. Potrzeby związane z nawróceniami

Uczestnicy synodu zastanawiali się nad tym co zrobić, aby ludzie oddaleni od Kościoła, powrócili. Oto propozycje:

Świadectwo. Wymienione zostały następujące cechy, które trzeba rozwijać w życiu codziennym chrześcijan: przykład własnego życia zgodnego z Ewangelią; modlitwa do Ducha Świętego o inspiracje do owocnych działań oraz w intencji tych osób i w intencji duszpasterzy; praktykowanie postu; towarzyszenie z miłością, dobrocią; organizowanie różnych form rekolekcji i działań ewangelizacyjnych; powrót do tradycyjnej wiary katolickiej, przykład pobożności; pielęgnowanie postawy radości i otwartości; świadczenie o tym jaką wartość uzdrowieńczą i ratującą ma wiara; pogłębianie relacji z Jezusem; wzmacnianie swojej wiary i gorliwe świadczenie o niej (bycie „gorącym”); radosne życie wiarą; poważne traktowanie liturgii; wyrazistość w ewangelizacji ale nie nachalność; cierpliwe wysłuchiwanie; uczciwość „do bólu”; odrzucenie grzechów, w tym zaniedbania; pokazywanie ciepłego oblicza Kościoła – nie straszyć; wzajemne wspieranie i wyrozumiałość dla wad, które ma każdy człowiek; wybaczenie; okazywanie szacunku;

Działania. Wskazano działania, które należałoby podjąć we wspólnocie kościelnej: badać przyczyny odejścia i tworzyć przestrzenie, w których będą mogli się odnaleźć po powrocie; kształcić dobrych katechetów i ewangelizatorów; przygotowywać rodziny do funkcji ewangelizacyjnej, przygotowywać kapłanów do dobrych relacji z wiernymi; postawić akcent na ewangeliczny charakter działań duszpasterskich; nagłaśniać przykłady dobrego życia chrześcijańskiego; sprawować Mszę tradycyjnie; odważnie głosić prawdę; rozwijać praktykę modlitwy w ciszy i adorację Najświętszego Sakramentu; korzystać z żywotów świętych; organizować wydarzenia ewangelizacyjne; zapraszać do rozmów o wierze i uczestnictwa w wydarzeniach ewangelizacyjnych; tworzyć okazje do wysłuchania; pytać; uznać ludzi z peryferii za dzieci tego samego Boga, potrzebujących opieki duszpasterskiej; ostrożnie stawiać poprzeczki moralne; dostosować programy ewangelizacyjne i formacyjne do wieku grupy; przeprowadzić misje parafialne i odwiedzić rodziny będące daleko od wiary; zainwestować w media; budować relacje; propozycja współpracy wolontariackiej (charytatywnej); powoływanie „rad parafialnych” oraz „młodzieżowych rad parafialnych” – dać młodzieży szanse wpływu na życie wspólnot lokalnych; czytać Pismo Święte; prezentować charyzmat wspólnot apostolskich; wykorzystać wizyty kolędowe do nawiązania relacji; zapraszać osobiście a nie tylko ogólnie (np. ogłoszenia); tworzyć miejsca w Kościele dla różnych grup; przyznawać się do błędów; rozróżnić ewangelizację w mieście od ewangelizacji na wsi; transparentnie rozwiązywać problemy wynikające z nadużyć ludzi związanych z Kościołem; inwestować w rodzinę, gdyż jest pierwszym kręgiem działań ewangelizacyjnych; czynić atrakcyjnym obchody roku liturgicznego i samej liturgii, dodając elementy upiększające ją i aktywizujące udział w niej; pogłębiać świadomość sakramentalną szafarzy i parafian; rozbudowywać potencjał tkwiący w parafiach; pokazywać sacrum w Kościele; organizować rekolekcje w małych grupach; organizować katechezy dla dzieci i młodzieży dodatkowo przy parafii; stosować metody „małych kroków” – cierpliwość i systematyczność; wykorzystywać okazje przygotowania do sakramentów (np. bierzmowanie) – prowadzić je w stylu rekolekcyjnym a nie wykładowym; korzystać z narzędzi sprawdzonych w instytucjach świeckich (np. ankietowanie); dawać szansę; tworzyć platformy wzajemnego wsparcia dla ewangelizatorów.

Dynamika wpływu ewangelizacyjnego. Dostrzeżono mechanizmy związane z procesem działania ewangelizacyjnego: potrzebna łaska Boża; rozeznanie; zrozumienie motywów oddalenia; należy cierpliwie towarzyszyć i głosić Ewangelię, nie wchodząc „w układ” ze światem; trwać na modlitwie; w konfrontacji pamiętać o konieczności akceptacji osoby, ale z zachowaniem jawnego sprzeciwu dla reprezentowanych przez nią postaw sprzecznych z Ewangelią. W wypowiedziach synodalnych jest też stwierdzenie, że niewiele można zrobić w sytuacji odejścia, powodowanego traumą, nudą, schematycznością.

 

8. Sugestie dotyczące relacji Kościoła ze światem

Uczestnicy synodu wypowiedzieli się na temat sposobu głoszenia Ewangelii niekatolikom.

Zgłoszono sugestie, aby tworzyć platformy spotkania Kościoła ze światem, np. w formie dobrze zorganizowanych publicznych debat, zarówno w uczelniach jak i strukturach diecezji.

Zaproponowano misję opartą na tradycji oraz wykorzystanie doświadczenia ewangelizacyjnego, które mają grupy neokatechumenalne; modlitwę; położenie akcentu na świadectwo wiary (słowa uczą – przykłady pociągają); odważne wyznawanie wiary (w tym publiczne); najpierw bycie dobrym człowiekiem a potem nauczycielem; włączanie się w dzieła ewangelizacyjne i aktywność w życiu Kościoła; uczciwe życie; rozmawianie o wierze; radosny styl życia; nawiązywanie relacji ze środowiskami pozakatolickimi (np. prawosławnymi); szerzenie zdrowej nauki teologicznej; docieranie do innych różnymi drogami komunikacji (zwłaszcza przez media); uczciwe wypełnianie swojego powołania; dobre uczynki oraz inspirowanie do dobra; zaangażowanie w życie własnej parafii – ofiara od siebie, a nie tylko konsumpcja; wolontariat; spotkania na gruncie działań kulturalnych (np. koncerty).

 

9. Oczekiwania co do synodalności Kościoła                                                                            

Potrzeba synodalności. Według uczestników synodu istnieje potrzeba wypracowania zasad synodalności „na co dzień” w przyszłości, z sugestią cyklicznych spotkań duszpasterskich na różne tematy (np. dotyczące organizacji roku liturgicznego), w stylu synodalnym, w oparciu o wspólnotę modlitwy (w różnych intencjach), celem rozeznawania potrzeb i możliwości ewangelizacji na poziomie diecezjalnym, a także dzielenia się doświadczeniami, pomysłami, spostrzeżeniami, wnioskami. Postulowane jest organizowanie interdyscyplinarnego gremium dotyczącego różnych sfer działalności Kościoła.

Dobre owoce synodu. W wypowiedziach synodalnych wybrzmiało przekonanie, że wartość synodu polega na dawaniu wszystkim szansy na bycie wysłuchanym. Synod otworzył drogi spotkania, które należy pielęgnować i rozwijać. Jest szkołą słuchania siebie nawzajem. Zrozumienie wzajemnych potrzeb oraz uznanie ich za wspólny cel rodzi większe zaangażowanie w podejmowane posługi czy też inicjatywy, co przyczynia się do większej współodpowiedzialności za Kościół.

Synodalność jest pojmowana jako możliwość współdziałania i współdecydowania na równi – świeckich i duchownych – w zakresie organizacji duszpasterstwa na poziomie parafialnym i diecezjalnym. Synod dał szansę laikatowi w Kościele. Wierni odkrywają ten wymiar Kościoła, jak wielką rolę odgrywa laikat w Kościele. Uwrażliwił świeckich na odpowiedzialność za Kościół. W związku z tym pojawiły się oczekiwania wobec Kościoła związane z potrzebą rozwijania i doskonalenia synodalnego stylu życia w parafii i diecezji. Zwrócono uwagę na potrzebę docenienia roli kobiety w Kościele, w tym sióstr zakonnych. Pojawił się też postulat o otwarcie na szafarstwo kobiet.

Potrzeba formacji do życia w duchu synodalności. Wypowiedzi synodalne mówią o tym, że formowanie do życia w duchu synodalnym rozpoczyna się już na poziomie katechezy dzieci i młodzieży, a rozwija w działalności grup parafialnych. W tym celu należy wyrabiać umiejętności komunikacji polegającej na „dawaniu siebie”, zaangażowaniu w życie wspólnoty. Uczenie się dialogu odbywa się poprzez poprawianie komunikacji w sprawach bieżących, związanych z życiem w parafii i w kościołach na terenie diecezji; przez słuchanie siebie nawzajem, rozmawianie, współdecydowanie o losach Kościoła i współdziałanie. Potrzeba uczenia się i pielęgnowania relacji między wiernymi i duszpasterzami. Potrzebne jest też odważne otwarcie duchowieństwa na ludzi świeckich, jako partnerów we współpracy. Celem rozwijania duchowości synodalnej jest wyrabianie odpowiedzialności za Kościół w podejmowaniu walki ze złem w Kościele. Potrzebne jest formowanie świadomości, że wszyscy w równej mierze tworzą parafię, a więc są za nią odpowiedzialni. Autorzy wypowiedzi synodalnych sugerują zdobywanie umiejętności praktycznych wynikających z duchowości synodalnej przez uczestnictwo w grupach aktywnych w parafii zgodnie z potrzebami duszpasterskimi (zwłaszcza charytatywnymi, np. pomoc Ukrainie), a także wykazując inicjatywę własną w studiowaniu dokumentów Kościoła, zwłaszcza o tematyce dotyczącej synodalności. Fundamentem duchowości synodalnej jest systematyczna, wspólna modlitwa w intencjach parafialnych – np. w formie Diakonii Eucharystycznej, prowadzącej modlitwę za parafię przed Najświętszym Sakramentem.

„Wymarzony Kościół”. Synod uruchomił wyobraźnię dotyczącą pragnień związanych z pięknem Kościoła. Obraz Kościoła według „marzeń” uczestników synodu to: Nasz Dom Boży, ludzie kochający Boga, rozumiejący wartość Kościoła, Kościół wyraźnie kierowany przez Ducha Świętego, z wiernymi, którzy są zaangażowani w budowanie wspólnoty Kościelnej i mają poczucie odpowiedzialności za Kościół. W wymarzonym Kościele głos wszystkich wiernych jest zauważony i wysłuchany po to, aby Kościół rozeznał jak żyć Ewangelią we współczesnych czasach. Marzeniem jest bycie razem w Kościele – wspólne kroczenie. Do tego trzeba pobudzić wszystkich członków Kościoła, ucząc się odpowiedzialności w małych rzeczach, nie rezygnując z głoszenia nauki Kościoła i z charyzmatu – także w trudnych warunkach; budując jedność między poszczególnymi parafiami i wspólnotami. Kościół, którego pragną wierni, to parafia jako prawdziwa wspólnota wspólnot, gdzie każdy zna swoje miejsce i wypełnia swoje zadania. W takim Kościele wierni cenią przede wszystkimi możliwość rozmowy i kontaktu bezpośredniego z kapłanami i między sobą, a wszelkiego rodzaju spotkania (synodalne, świąteczne, w grupach duszpasterskich) wychodzą temu naprzeciw.

Kontynuacja synodu. Niektóre wypowiedzi uczestników mówią o pragnieniu rozwijania duchowości synodalnej i kontynuowania działań synodalnych. Wyrażono życzenie, aby to co zostało powiedziane podczas spotkań synodalnych, było usłyszane wyżej, a nie pozostało jako „pogadanie dla pogadania”. Synodalność może być rozwijana na spotkaniach w medytacji Słowa Bożego i wspólnej modlitwie, między różnymi grupami synodalnymi, z zapraszaniem gości (świeckich i duchownych). Niech utworzone na czas synodu zespoły parafialne nadal funkcjonują, podobnie jak diecezjalny zespół synodalny.

Dylemat. Z synodalnością Kościoła wiąże się dylemat rozładowania napięcia między potrzebą odnowy Kościoła a przywiązaniem do Tradycji. Z jednej strony otwarcie na „nowe” wynika z potrzeby uczynienia Kościoła bliższym ludziom o różnej wrażliwości religijnej, a z drugiej strony zagraża relatywizmem i jest odbierane jako odejście od Ewangelii i zerwanie z katolickością. Przywiązanie do Tradycji ma różne natężenie – od wymogu dotyczącego postawy klęczącej podczas przyjmowania Komunii św. do ust, do odczuwania głębi spotkania z Bogiem poprzez piękno liturgii sprawowanej w rycie trydenckim.

 

10. Prośby dotyczące innych ważnych kwestii

Uczestnicy spotkań zasugerowali by rozwinąć i upowszechnić Wydział Duszpasterstwa Rodzin i opracować jednolity program formacji związanej z przygotowaniem do małżeństwa i rodziny. Sprawna instytucja będzie dawać możliwość dzielenia się doświadczeniem dobrych praktyk, rozeznawania potrzeb oraz planowania i koordynowania działań na poziomie archidiecezji.

Zgłoszono także postulat utworzenia wydziału teologicznego na Uniwersytecie Gdańskim i potrzebę wprowadzenia kadencyjności funkcji pełnionych w Kościele.

Zgłoszono postulat, aby nie wprowadzać kapłaństwa kobiet.

Zaproponowano organizowanie festiwali sióstr zakonnych.

 

Aneks 1: Wykaz zespołów, które przekazały syntezy lokalne

 

L.p.

Zespół synodalny

1.          

Duszpasterstwo Służby Zdrowia

2.          

Duszpasterstwo Tradycji Katolickiej Archidiecezji Gdańskiej

3.          

Gdańska Szkoła Nowej Ewangelizacji

4.          

Grupa osób o różnych poglądach religijnych (także niechrześcijańskich), konsultacje przeprowadzone przez Wspólnotę Sług Ewangelii Miłosierdzia Bożego

5.          

II Liceum Ogólnokształcące im. Bolesława Chrobrego w Sopocie

6.          

Katolickie Stowarzyszenie Lekarzy

7.          

Konsultacje w środowiskach LGBT

8.          

Konsultacje z rodzinami dorosłych osób autystycznych

9.          

Gdańsk Łostowice: Wspólnota Siloe, Zespół katechetów AG

10.       

Młodzież z klasy 8 Szkoły Podstawowej

11.       

Osoby nieheteronormatywne lub sojusznicy osób LGBTQ w Kościele

12.       

Parafia Chrystusa Zbawiciela w Gdańsku Osowej

13.       

Parafia Cywilno-Wojskowa pw. Matki Odkupiciela w Gdańsku

14.       

Parafia Dobrego Pasterza – Gdynia Chylonia

15.       

Parafia Jastrzębia Góra

16.       

Parafia Matki Boskiej Bolesnej w Gdańsku

17.       

Parafia Matki Boskiej Bolesnej w Gdyni Orłowie

18.       

Parafia Matki Boskiej Bolesnej w Gdyni Orłowie (Marana Tha)

19.       

Parafia Matki Boskiej Nieustającej Pomocy w Pruszczu Gdańskim

20.       

Parafia Matki Bożej Fatimskiej w Gdańsku-Żabiance

21.       

Parafia MB Częstochowskiej w Gdańsku Wrzeszczu – Księża Pallotyni w Gdańsku

22.       

Parafia Miłosierdzia Bożego w Gdańsku Migowie

23.       

Parafia Najświętszego Serca Pana Jezusa w Gdyni

24.       

Parafia Niepokalanego Serca Maryi w Gdyni

25.       

Parafia NMP Królowej Korony Polskiej, Lublewo Gdańskie

26.       

Parafia pt. Matki Boskiej Królowej Polski w Łebnie

27.       

Parafia pw. bł. Księdza Jerzego Popiełuszki w Ełganowie

28.       

Parafia pw. Bł. Michała Kozala B.i M. w Pruszczu Gdańskim

29.       

Parafia pw. Bożego Ciała w Gdańsku, Piecki-Migowo

30.       

Parafia pw. Bożego Ciała w Pręgowie

31.       

Parafia pw. Chrystusa Króla w Gdańsku

32.       

Parafia pw. Matki Boskiej Częstochowskiej w Kiezmarku

33.       

Parafia pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy i św. Piotra Rybaka w Gdyni

34.       

Parafia pw. Matki Boskiej Różańcowej w Gdyni-Demptowie

35.       

Parafia pw. Matki Bożej Uzdrowienia Chorych na Duszy i Ciele i św. Anny w Wejherowie

36.       

Parafia pw. MB Królowej Korony Polskiej, Gdańsk-Oliwa

37.       

Parafia pw. Miłosierdzia Bożego w Żukowie

38.       

Parafia pw. Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski w Gdyni

39.       

Parafia pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Gdańsku

40.       

Parafia pw. NMP Matki Kościoła i św. Katarzyny Szwedzkiej w Gdańsku

41.       

Parafia pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Rumii

42.       

Parafia pw. Przemienienia Pańskiego w Sobowidzu

43.       

Parafia pw. Stygmatów św. Franciszka z Asyżu w Nowym Dworze Wejherowskim

44.       

Parafia pw. Św. Apostołów Szymona i Judy Tadeusza w Chwaszczynie

45.       

Parafia pw. św. Franciszka w Przywidzu

46.       

Parafia pw. Św. Ignacego Loyoli

47.       

Parafia pw. św. Jadwigi Królowej w Gdyni

48.       

Parafia pw. św. Jakuba Apostoła w Kłodawie Gdańskiej

49.       

Parafia pw. św. Jana Chrzciciela i św. Alberta Chmielowskiego

50.       

Parafia pw. św. Jana Pawła II w Gdańsku

51.       

Parafia pw. św. Jerzego w Sopocie

52.       

Parafia pw. Św. Józefa w Gdyni Leszczynkach

53.       

Parafia pw. św. Karola Boromeusza w Gdyni

54.       

Parafia pw. św. Krzysztofa w Gdańsku

55.       

Parafia pw. Św. Maksymiliana Kolbe w Gdańsku-Suchaninie

56.       

Parafia pw. św. Polikarpa Biskupa i Męczennika, Gdańsk – Osowa

57.       

Parafia pw. św. Siostry Faustyny, Rotmanka

58.       

Parafia pw. św. Teresy od Dzieciątka Jezus w Gdańsku

59.       

Parafia pw. św. Wawrzyńca w Gdyni Wielkim Kacku

60.       

Parafia pw. Św. Wawrzyńca w Różynach

61.       

Parafia pw. św. Wojciecha Chrzciciela Gdańska w Gdańsku-Świbnie

62.       

Parafia pw. Świętego Krzyża – Jezuici – Gdańsk Wrzeszcz

63.       

Parafia pw. Świętego Krzyża w Gdańsku Wrzeszczu

64.       

Parafia pw. Świętej Królowej Jadwigi w Bojanie

65.       

Parafia pw. Świętej Rodziny w Gdyni

66.       

Parafia pw. Świętej Rodziny, Gdańsk – Stogi

67.       

Parafia pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Gdańsku Jelitkowie

68.       

Parafia pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Gdańsku (Bazylika Mariacka)

69.       

Parafia pw. Wniebowzięcia NMP w Żukowie

70.       

Parafia pw. Zmartwychwstania Pańskiego w Gdańsku

71.       

Parafia pw. Zwiastowania Pana w Żarnowcu

72.       

Parafia św. Antoniego Padewskiego w Gdańsku Brzeźnie

73.       

Parafia św. Antoniego Padewskiego w Redzie

74.       

Parafia św. Faustyny w Pucku

75.       

Parafia św. Izydora Oracza w Gowinie

76.       

Parafia św. Jacka Odrowąża w Straszynie

77.       

Parafia św. Jana z Kęt w Rumii

78.       

Parafia św. Józefa i Judy Tadeusza, Rumia – Zagórze

79.       

Parafia św. Kazimierza w Gdańsku – Zaspie

80.       

Parafia św. Kingi w Kowalach

81.       

Parafia św. Mikołaja w Czapielsku

82.       

Parafia św. Mikołaja w Gdyni

83.       

Parafia św. o. Pio w Gdańsku

84.       

Parafia św. Stanisława Biskupa i Męczennika i bł. Karoliny Kózkówny w Leźnie

85.       

Parafia św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Gdańsku – Wrzeszczu

86.       

Parafia św. Stanisława Kostki w Gdyni – jezuici

87.       

Parafia św. Wawrzyńca w Luzinie

88.       

Parafia w Czeczewie

89.       

Parafia Wniebowzięcia NMP „Gwiazdy Morza” w Sopocie

90.       

Parafia Wniebowzięcia NMP w Trąbkach Wielkich

91.       

Parafie dekanatu Gdynia-Oksywie

92.       

Poradnictwo Rodzinne Archidiecezji Gdańskiej

93.       

Przedstawiciele żeńskiego życia konsekrowanego w Archidiecezji Gdańskiej

94.       

Ruch Rodzin Nazaretańskich Archidiecezji Gdańskiej

95.       

Ruch Światło – Życie Archidiecezji Gdańskiej

96.       

Spotkania przeprowadzone przez Kongres Katoliczek i Katolików

97.       

Stan Dziewic Konsekrowanych

98.       

Stowarzyszenie Wspólnota Czas dla Rodzin

99.       

Środowiska akademickie w Gdańsku: PG, UG, ASP, środowiska biznesowe, katechetyczne, niezrzeszone

100.     

Wspólnota Młodzi i miłość z Gdańska-Letnicy przy parafii św. Anny i Joachima w Gdańsku

101.     

Wspólnota Odnowy w Duchu Świętym Effatha i Księża Pallotyni, Kościół św. Elżbiety w Gdańsku

102.     

Wspólnota Sług Ewangelii Miłosierdzia Bożego „Servidores”

103.     

Wspólnota Zjednoczeni w Duchu przy parafii NSJ w Gdańsku Wrzeszczu

104.     

Wspólnoty Czystości Serca

105.     

Wypowiedzi na spotkaniu presynodalnym i nawiązujące do niego

 

Aneks 2: Skład Diecezjalnego Zespołu Synodalnego

 

 

Nazwisko i imię

Parafia

Wspólnota

1.

Barbarski Paweł

 

Duszpasterstwo Tradycji

Katolickiej AG

2.

Barbużyńscy Beata i Bogdan

 

Tymoteusz, modlitewna Miłosierdzia Bożego,

Gd-Migowo

3.

Ćwierz Jan

 

Katecheta, 2 LO Sopot

4.

Dubiccy Leszek i Anna

 

Ruch Światło-Życie

5.

Jaroszewska Bożena

 

Katolickie Stowarzyszenie

Pielęgniarek i Położnych Polskich, Oddział w Gdańsku

6.

Jaskólski Dariusz

Św. Wojciecha,

Gd-Świbno

 

7.

Kotas Wojciech

 

Czas dla Rodzin,

Gdańsk

8.

Krzymińska-Stasiuk Elżbieta

 

Katolickie Stowarzyszenie

Lekarzy Polskich

9.

Markowicz Dariusz

 

Rycerze Kolumba

10.

Michalscy Teresa i Janusz

 

Wspólnota “Siloe”,  Zespół katechetów AG

11.

Mikołajczyk Tomasz, CSsR

Redemptoryści, Gdynia

Środowisko „ludzi internetu”

12.

Milkowska Magdalena

 

„Sychar”, Św. Mikołaj,

Gdynia

13.

Obarska Magdalena

 

Słudzy Ewangelii Miłosierdzia Bożego, Sopot

14.

Parzych-Blakiewicz Katarzyna

Św. Jacka, Straszyn

 

15.

Radzimińska Barbara

 

Słudzy Ewangelii Miłosierdzia Bożego, Sopot

16.

Ring Karolina

 

Niezrzeszona

17.

Roter Andrzej

Św.  Krzyża, Gdańsk

 

18.

Sochacka Iwona

zam. par. Migowo

Effatha

19.

Szponar Krzysztof

Św. Joachima i Anny,

Gd-Letnica

Młodzi i miłość

20.

Śliwińska Iwona

 

Katolickie Stowarzyszenie

Lekarzy Polskich

21.

Treppa Zbigniew

 

Środowiska twórcze, akademickie

i teologiczne

22.

Wiloch-Kozłowska Renata

Św. Jakuba, Kłodawa

 

Parafia rzymskokatolicka św. Stanisława Biskupa Męczennika | 80-444 Gdańsk - Wrzeszcz | stanislawbiskup.pl

Powrót do góry